CÜnÛn

CÜNÛN

Sözlükte "örtünmek, gizlenmek, aklını kaybetmek" anlamlarına gelen cünûn, bir fıkıh terimi olarak, söz ve fiillerin, normal cereyan etmesini engelleyecek derecedeki akıl bozukluğu şeklinde tanımlanabilir. Bu hastalığa maruz kalana mecnûn denir. Bu anlamda cünûn bir ehliyet arızasıdır. Fıkhî sonuç doğurması bakımından bir zihnî rahatsızlığın cünûn sayılması için, bu rahatsızlığın kişiyi temyiz gücünden yoksun kılacak nitelikte olması gerekir.
Akıl hastası olarak buluğ çağına erişmesi halinde cünûn-ı aslî, daha sonra bu hastalığa tutulması halinde ise cünûn-ı arızî söz konusudur. Ayrıca, rahatsızlığın uzun süreli olması halinde bu akıl hastalığına cünûn-ı mutbık, kısa süreli olması halinde ise cünûn-ı gayr-i mutbık denir.
Mecnun, ehliyet bakımından mümeyyiz olmayan çocuk hükmündedir. Buna göre, cünûn halinin vücup ehliyetine hiçbir etkisi yoktur. Mecnun "haklara sahip olabilme ve borçlar altına girebilme" şeklinde tarif edilen vücup ehliyetine sahiptir; mirasçı olur, haksız fiilden dolayı tazmînat öder, vb. İslâm dinine göre insanı insan yapan ve onu ilahî emir ve yasaklara muhatap kılan aklıdır. Hz. Peygamber, "Üç kişiden sorumluluk kaldırılmıştır: Buluğ çağına erişinceye kadar çocuktan, uyanıncaya kadar uyuyandan ve şifa buluncaya kadar mecnûndan" buyurmuştur (Buharî, Hudud, 22). Bu nedenle mecnûndan bedenî ibadetlerin hepsi düşer; namaz kılmaz, oruç tutmaz, hac ve keffâretle mükellef değildir. Hanefîlere göre malî ibadetlerle de mükellef değildir. Ancak malından sadaka-i fıtır ödenir. Cumhura göre ise, mecnun malî ibadetlerle mükelleftir; malından zekat ve sadaka-i fıtır verilmesi gerekir. Eda ehliyetinin temelini temyiz gücü teşkil ettiğinden, mecnunun hukukî tasarrufu geçersiz olup, hiçbir hukukî sonuç doğurmaz. Cezaî sorumluluğu da yoktur; bir suç işlediğinde ceza tatbik edilmez. Ancak işlemiş olduğu cinâyetten veya verdiği zarardan dolayı, diyet ve tazmînât gibi malî yükümlülükleri yerine getirir. (İ.P.)