Yiyecek ve Avlar

12.1. Etime Nedir?


Et'ıme, «ta'am»ın çoğuludur. Taam, insanın yiyerek kuvvet ve
enerji elde ettiği şeydir.
Kur'an-ı Kerîm'de Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor :
«De ki: Bana vahyolunanlar arasında yemenin haram olduğuna
dair bir emir bulamıyorum.» (En'am: 145)
Bunlardan sadece nefsin meylettiği hoş şeyler helâl kılınmış­tır. Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: «De kî: Size temiz olanlar helâl kılındı.» (Mâide: 4)
Burada «temiz olanlar» ile, nefsin hoşlandığı ve arzuladığı şey­ler kastolunmaktadır. Buna benzer olarak Allah şöyle buyuruyor: «Onlara temiz şeyleri helâl, murdar şeyleri haram kılar.» (A'râf: 157)
Yiyecek, bitki de olabilir, canlı da. Bitkilerin pis, pisliğe bu­laşmış, zararlı, sarhoş edici ve başkasının hakkıyla alâkalı olan şey­ler dışında kalanlarının tamamı helâldir.
Pis olana misal, kandır.
Pislenmişe misal ise; Buharî'nin Meymûne'den naklettiği: «Ne-bî aleyhisselam'a içine fare düşmüş yağ soruldu. Nebî aleyhîsselam şöyle buyurdu: «Onu ve çevresindeki yağı atın. Kalan yağınızı ye-yin.» hadisi gereğince içine fare düşmüş yağdır. Bu hadisten, don­muş yağa ölü fare düştüğü zaman, onun ve çevresindeki yağın atıl­ması, farenin dokunmadığı kalan kısma ise birşey olmayacağı hük­mü alınmıştır. Sıvı yağa necaset düştüğünde ise, sıvı yağ tamamen necis olur.
Zararlı şeyler; zehir ve diğerleridir. Zehir, akrep, an ve yılan gibi hayvanlardan çıkan zehirler ile sıçan otu gibi bitki ve zehirli
otlardan çıkan zehirlerdir. Bunun delili, Allah Teâlâ'nın «Kendinizi öldürmeyin. Allah size merhametlidir.» (Nisa : 29) «Kendi elleriniz­le tehlikeye atılmayın.» (Bakara: 195) ayetleri İle Ebû Hüreyre'nin rivayet ettiği Nebî aleyhisselam'ın «Kim kendisini dağdan atarak öl­dürürse, cehennemde ebedi olarak kalır ve oraya ebedî olarak atı­lır.» hadisi ve «Kim kendisini bir okla Öldürürse, ebedî olarak elin­de oku kendisine batırır halde cehennemde kalır. Kim kendisini de­mir ile öldürürse, ebedî olarak elinde demiri kendisini öldürür hal­de cehennemde kalır.» buyruğudur. (Bu hadisi Buharî kaydetmiştir.)
Zehirin sadece zarar veren miktarı haramdır. Zehir dışında top­rak, çamur, taş, kömür gibi zararlı şeylerin haramhğının delili ise Hz. Rasûl aleyhisselam'ın «Zarar vermek ve zararla karşılık vermek yoktur.» buyruğudur.
Bu konuya, «tütün» de dahildir. Çünkü o da sıhhate zarar ve­rir ve tütün kullanımında malı israf \e boşa harcama söz konusu­dur.
Sarhoş ediciler; şarab ve benzeri uyuşturuculardır.
Başkasının hakkıyla alâkalı şeyler; çalınmış ve gasbedilmiş mallardır. Çünkü bu tür mallardan hiçbiri helâl değildir.
Hayvanlar; deniz ve kara hayvanları olarak ikiye ayrılır.
Deniz hayvanlarının, bir kısmının yenmesi helâl, bir kısmının haramdır.
îslam, bunların tümünü tafsil etmiş ve açıkça ortaya koymuş­tur. Allah Teâlâ, «Allah size, darda kalma dışında, haram olanları genişçe açıklamıştır.» (En'am: 119) buyuruyor.
Bu tafsilat üç durum üzere gelmiştir:
Birincisi: Mubah olanlara dair nass.
İkincisi: Haram olanlara dair nass.
Üçüncüsü: Sâri'in sustuğu şeyler.


12.1.1. Yenmesi Mubah Olduğuna Dair Hakkında Nass Bulunanlar


Şâri'in, mubah olduğu hakkında nass koyduğu şeyler aşağıda sıralanmıştır.


12.1.1.1. Deniz Hayvanları


Deniz hayvanlarının tamamı helaldir. Zararlı olduğu bilinenler dışında hiçbiri haram değildir. Bunların balık veya başka bir şey
olması, tutulmuş veya ölü bulunmuş olması, müslüman veya ehli kîtab ya da putperestin avlamış olması ya da karada benzeri bulu­nanlardan veya bulunmayanlardan olması bu hükmü değiştirmez.
Deniz hayvanlarının tezkiye (kesilme) zorunluluğu yoktur. Bu konudaki asıl, Allah Teâlâ'nın «Deniz avı ve onu yemek size de, yolculara da geçimlik olarak helal kılındı.» (Mâide: 96) buyruğudur.
îbn Abbas: «Deniz avı ve yiyeceği, denizin ölüsü olan şeyler­dir.» demiştir. (Bunu Dârekutnî rivayet etmiştir.)
îbn Abbas'tan rivayete göre, «onun yiyeceği» kelimesinin ma' naşı, Ebu Hüreyre'nin «Bİr adam Allah Rasûlüne: Ey Allah'ın Rasûlü! Biz denizde yolculuk ediyoruz ve yanımızda pek az su taşı­yoruz. Onunla abdest alsak, susuz kalırız. Deniz suyuyla abdest ala­lım mı?» diye sormuş, O da : «Onun suyu temiz ve meytesi he­laldir.» buyurmuştu.» hadisi gereğince «meytesi»dir. (Bu hadisi Bu­harî ,Müslim, Tirmizî, Nesâî ve Ebû Davud rivayet etmiş, Tirmizi «Hasen-Sahih» demiştir. Tirmizi ayrıca «Bu hadisi Muhammed b. ismail el-Buharî'ye sordum; 'sahihtir' dedi,» demiştir.)
Tuzlanmış balık: Uzun müddet bozulmadan kalması için çok­ları balığı tuzlarlar ve pekçok değişik türde tuzlanmış balık elde ederler. Bunların tümü temizdir ve zararlı olmadığı sürece yen­mesi helâldir. Zararlı oldukları zaman da, sıhhate zararları sebe­biyle haram olurlar.
Derdıri, Maliki ulemasından naklen şöyle demiştir:
«Allah'ın din kıldığı İslam'a göre, salamura (tuzlanmış balık) temizdir. Çünkü o, ancak ölümünden sonra tuzlanır ve ezilir. Ak­mış kan, ancak çıkışından sonra necis sayılır. Balığın ölümünden sonra eğer kan bulunursa, bu kan şer'i kesimden sonra damarlar­da kalan kan gibidir. Harici rutubetin temiz olduğunda ise şüphe yoktur.»
Bu görüşü Hanefiler, Hanbeliler ve bazı Maliki fakihler raez-heb edinmiştir.


12.1.1.2. Hem Karada Hem de Denizde Yaşayan Hayvanlar


Îbnü'l-Arabî şöyle demiştir: «Sahih görüşe göre, hem karada, hem de denizde yaşayan hayvanlar yasaktır. Çünkü bu konuda he­lal kılan deliller ile haram kılan deliller çatışmaktadır. İhtiyaten haram kılma delilini öne çıkarırız.»
Diğer alimler ise, —Öldürülmesi yasaklandığı için kurbağa dı­şında— karada yaşaması mümkün dahi olsa, denizde yaşayan bü­tün hayvanların ölüsünün helal olduğu görüşündedirler.
Abdurrahman b. Osman'dan rivayete göre; «Tabibler Nebî aley-hisselam'a kurbağayı ilaç yapmak için öldürmeyi sordular. Nebî aleyhisselâm onların öldürülmesini nehyetti.» (Hadisi Ebû Dâvûd, Nesâî ve Ahmed kaydetmiş, Hâkim «sahih» demiştir).


12.1.1.3. Kara Hayvanlarından Helal Olanlar


Helal olduğuna dair nass bulunan kara hayvanları şunlardır:
Behîmetü'l-En'am: Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: «Hayvanları da yaratmıştır. Onlarda sizi ısıtacak şeyler ve birçok faydalar var­dır. Onların etlerini de yersiniz.» (Nahl: 5)
«Ey iman edenler! akidlerinizi yerine getirin. Size bildirilecek­ler dışında, hayvanlar helal kılındı.» (Maide: 1)
Behîmetü'l-en'am; deve, inek, manda, koyun (keçiyi de içerir) dur. Bunlara vahşi öküz, vahşi deve ve ceylanlar da dahildir. Bun­ların tümü icma ile helaldir.
Sünnette ruhsat verildiği sabit olanlar da, tavuk[1], at[2], vahşi eşek[3], keler, tavşan[4], sırtlan[5], çekirge[6] ve serçe­lerdir.
Keler: Müslim'in Ebu'z-Zübeyr'den rivayetine göre ,o şöyle de­miştir: Cabir'e «keler»i sordum. «Onu ve pisliğini yemeyin.» dedi. Yine İbnü'z-Zübeyr şöyle dedi: 'Ömer b. Hattab: «Nebî aleyhisse­lâm onu haram kılmadı. Allah onu birçok yönden faydalı kıldı. Ço­banın genelde yiyeceği odur. Eğer yanımda bulunsaydı ondan yer­dim.» demişti.'
îbn Abbas, Halİd b. Velid'den rivayet ederek şöyle demiştir: O, Allah Rasulü ile birlikte, halası Meymune binti Haris'in yanına gir­di. Meymune Allah Rasûlü'ne keler eti ikram etti. Bunu Necid'li akrabalan ona getirmişlerdi. Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sel-lem, ne olduğunu öğrenmedikçe bir şey yemezdi. Kadınlar, Nebi aleyhisselam'ın ondan tattığını ve tadını Öğrendiğini görmeden ne olduğunu söylememe hususunda anlaşmışlardı. Nebi aleyhisselâm onu sorup, öğrenince, bırakıp, ondan tatmadı. Halid: «Bu haram mı?» diye sordu. Allah Rasûlü «Hayır. Fakat o, kavmimin toprağın­da bulunmayan bir yiyecektir. Ben ondan hoşlanmıyorum.» buyur­du. Halid şöyle demiştir: «Ben onu aldım ve Allah Rasûlü bakarken yedim.»
Sırtlan: 'Abdurrahman b. Ammar'dan rivayete göre, şöyle de­miştir: Cabir b. Abdullah'a «Sırtlan yenilebilir mi?» diye sordum. «Evet» dedi. «O avlanabilir mi?» diye sordum «Evet» dedi. «Sen bunu Allah Rasûlü'nden mi duydun?» diye sordum. Yine «Evet» dedi. (Hadisi Tirmizi «Sahih Senedle» kaydetmiştir.)
Şafiî, Ebû Yusuf, Muhammed ve İbn Hazm onun yenmesinin caiz olduğu görüşündedirler.
Şafii şöyle demiştir: Arablar onu tabiatlarına uygun ve hoş bu­lurlardı. Safa ile Merve arasında satıp, aimaja devam etmişler ve bu münker sayılmamıştır.
Bazı alimler, yırtıcı olduğu için onun haram olduğu görüşün­dedirler. Fakat hadis bunların aleyhine delildir.
Kirpi: Ebu Davud ve Ahmed'in nakline göre, İbni Ömer'e «kir­pi» soruldu. O; «De ki: yenilmesi bana haram olduğu vahyolunan yiyecekler arasında onu bulamıyorum,» (Enam: 145) ayetini oku­du.
Şeyh İbn Ömer'in yanında: «Ebû Hüreyre'yi İşittim. Şöyle di­yordu: Nebî aleyhisselam'ın yanında bu anıldı da şöyle buyurdu: «O habislerden bir habistir.» dedi. İbn Ömer de: «Eğer Allah Ra­sûlü böyle söylemiş ise, o söylediği gibi (habis)dir» dedi.
(Bu hadis, îsa bin Nemîle'nin rivayetlerindendir. Bu ravi zaif-tir.)
Şevkani şöyle demiştir: «Bu hadis, helalliğe dair genel deliller­den kirpiyi tahsis ettiği için salih değildir.» Şevkani'nin söylediği genel prensibe dayanılarak, onun yenmesi helal olur.
Malik, Ebu Sevr, Şafii ve Leys «Kirpinin yenmesinde mahzur olmadığını» söylemişlerdir. Çünkü Arablar onu tabiatlarına uygun bulmaktadırlar, üstelik hadis zaiftir. Hanefİler ise mekruh saymış­lardır.
Fare: Aişe, «fare» hakkında: «O haram değildir» dedi ve «Deki: onu yenmesi haram kılındığı vahyedÜen yiyecekler arasında bula­mıyorum.» (En'am: 145) ayetini okudu.
Haşereler: Malik'e göre «yer haşarelerini», akreb ve böcekleri yemekte bir mahzur yoktur.
Kurtubî şöyle demiştir: «İbn Abbas ve Ebu'd-Derda'nın «Al­lah'ın helal kıldıkları helal, haram kıldıkları haramdır. Sustuğu şey­ler ise, afvolunmuştur.» sözleri buna delildir.
Ahmed, kurtlu baklalar hakkında şöyle demiştir: Onlardan sa­kınmak bana hoş gelir. Eğer iğrenilmiyorsa, (yenmesinde bir mah­zur olmadığını) umarım.
Kurtlu hurmaları kontrol etme hakkında da şöyle demiştir:
«Bunda bir mahzur yoktur. Nebi aleyhisselam'dan rivayete göre, O'na eski hurma getirilmişti. Nebi aleyhisselam da onu kontrole ve kurt çıkanları temizlemeye başlamıştı.»
İbn Kudâme şöyle demiştir: «Bu en güzelidir.»
İbn Şihâb, Urve, Şafiî, Hanefiler ve Medine âlimlerinin bazı­ları, yer haşarelerini yemenin caiz olmadığı görüşündedirler. Yılan, fare gibi ve bunlara benzeyen öldürülmesi caiz olan bütün diğer haşereleri yemek de, bunlara göre caiz değildir. Yine onlara göre bunlar tezkiye edilemez (kesilip, temiz sayılamazlar.
Şafii şöyle demiştir: «Tarla faresi ve arap tavşanında da bir mahzur yoktur.»
«Serçe»nin yenilmesi hakkında Allah Rasûlü şöyle buyuruyor: «Bir serçe öldüren bir insan, onun üzerindeki hakkını yerine getir­mezse, Allah Teâlâ bunu ondan sorar.» «Ey Allah'ın Rasûlü onun hakkı nedir?» diye soruldu. «Onu keser ve yer. Başını koparıp, at­maz.» buyurdu.
(Hadisi Nesâi kaydetmiştir.)
Sahabeden bazıları Nebi aleyhisselam'la beraber kuş eti ye­miştir. (Hadisi Ebû Dâvûd ve Tirmizi kaydetmiştir.)


12.1.2. Haklarında Haramhğına Dair Nass Bulunan Hayvanlar


Allah'ın kitabında haramhğına dair nass bulunan yiyecekler on şeyle sınırlandırılmıştır: «Leş, kan, domuz eti, Allah'tan başkası adı­na kesilenler, canlan çıkmadan önce kesmemişseniz, boğulmuş, bir yerine vurularak öldürülmüş, düşüp yuvarlanmış, başka bir hay­van tarafından yenmiş olanlar, dikili taşlar üzerine boğazlananlar ile fal oklanyla kısmet aramanız size haram kılındı. Bunlar fasık-hktır.» (Maide : 3)
Bu ayet, aşağıdaki ayette anılanların tafsilatıdır:
«Deki: Bana vahyolunanda, leş, akıtılmış kan, domuz eti —ki pistir— ve günah işlenerek Allah'tan başkası adına kesilen hay­vandan başkasını yemenin haram olduğuna dair bir emir bulamı­yorum.» (En'am : 145)
Burada mücmel olarak dört şey anılmıştır, önceki ayette ise bunlar açıklanmıştır, iki ayet arasında birbirini olumsuzlama yok­tur.
Diriden kesilen parça da bunlara dahildir. Delili Ebu Vakidi'I-Leysi'nin şu hadisidir: Allah Rasûlü şöyle buyurdu: «Diri iken hay­vandan kesilen parça, meyte(leş)dir.»
(Hadisi Ebû Dâvûd ve Tirmizî kaydetmiş, Tirmizî «Hasen'dir. İlim ehli yanında amel böyledir.» demiştir.)

12.1.2.1. Bu Hükümden Müstesna Olanlar


a) Balık ve çekirge meytesi: Çünkü bunlar îbn Ömer'in şu ha­disi gereğince temizdirler. Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: «Bize iki meyte ve iki kan helal kılındı, iki meyte balık ve çekirge, iki kan ise ciğer ve dalaktır.»
(Hadisi Ahmed, Şafii, îbn Mâce, Beyhakî ve Dârekutnî kay­detmiştir. Hadis zayıftır. Fakat, Ebû Zur'a ve Ebû Hatem'in dediği gibi İmam Ahmed mevkuf olarak sahihlemiştir. Bu onun merfu hükmünde olması gibidir. Çünkü sahabenin, «Şu bize helal kılın­dı, bu bize haram kılındı.» sözleri «sununla emrolunduk, menedil-dik» sözleri gibidir. Bu hadisi tekid eden şeyler geçmişti.)
Meytenin haram olması ile kastedilen, etinin yenmesidir. Bu­nun dışında ise temiz olup, ondan faydalanmak helaldir.
b) Meyte'nin kemikleri, derisi, tırnaklan, tüyleri, kulan, boy­nuzları ve bu cinsten olan her şeyi temizdir. Çünkü bunların tümün­de aslolan temiz olmadır. Necis olduklarına dair bir delil yoktur.
Zührî, fil ve benzeri meytenin kemikleri hakkında şöyle demiş­tir: «Selef alimlerinden bir gruba yetiştim, onlardan tarak yapıyor­lar ve yağlarını kullanıyorlar ve bunda bir mahzur da görmüyorlar­dı.» (Bunu Buhari kaydetmiştir.)
îbn Abbas'tan yapılan rivayete göre, o şöyle demiştir: Meymû-ne'nin azadlı kölesine bir koyun tasadduk edildi. Koyun öldü. Al­lah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem ona rastladı ve «Bunun deri­sini alsanız da, tabakladıktan sonra ondan faydalansınız.» buyur­du. «O meytedir.» dediler. Nebi aleyhisselam: «Onun ancak yenmesi haramdır.» buyurdu.
(Hadisi Buhari, Müslim, Nesâi, Ebû Davûd ve İbn Mâce kay­detmiştir. Ancak îbn Mâce onu Meymune'den nakletmiştir. Buhari ve Nesâi'de tabaklamadan bahsedilmemiştir.)
îbn Abbas'tan yapılan rivayete göre, o; «Deki: Bana vahyolu-nanlarda haram kılınan bir şey bulamıyorum.» ayetini okudu ve şöyle dedi: «Ancak onun yenilmesi haramdır, o da etidir. Derisi, dişleri, kemikleri, tüyleri ve yünü ise helâldir.» (Hadisi îbn Münzir ve îbn Hatim kaydetmiştir.)
Yine meyteden diğer faydalanma şekilleri de böyledir. Çünkü sahabe, Irak memleketini fethettikleri zaman mecusilerin peynirle­rini —onların kestiklerini meyte saymalarına rağmen— infihat (afvolunmuşluk) ile amel ederek yemişlerdir.
Selman-ı Farisî'nin, peynir, yağ ve postlarını sorduklarında şöyle dediği sabit olmuştur: «Helal, Allah'ın kitabında helal kıldığıdır, haram da Allah'ın kitabında haram kıldığıdır; sustuğu şeyler ise, afvolunanlardır.»
Malumdur ki, bu soru, Selman'a, Ömer b. Hattab'm Medain naibi iken Mecusilerin peyniri hakkında sorulmuştur:
c) Kan : Az olanı afvolmuştur.
Ibn Cüreyc'den rivayete göre, o, «Akan kan» ayeti hakkında şöyle demiştir: «Akan, hareket eden demektir. Damarlarda akanın bir mahzuru yoktur.» (Bunu Ibn Münzir kaydetmiştir.)
Ebû Micİez'den rivayete göre; o, koyunun boğazında kalan ve­ya tencerenin üzerinde biriken kan hakkında şöyle demiştir: «Bir mahzur yoktur. Nehiy ancak akan kandadır.» (Bunu İbn Hümeyd ve Ebu'ş-Şeyh nakletmiştir.)
Âişe (r.a.) dan rivayete göre, o şöyîe demiştir: «Biz et yerdik de, kan tencerenin üzerinde birikmiş olurdu.»


12.1.2.2. Eşek ve Katırın Haramlığı


Haramlar içine ehli eşek ve katır da girer. Allah Teâlâ şöyle bu­yuruyor: «Sizin için atları, katırları ve merkebleri binek ve süs hay­vanı olarak yaratmıştır.» (Nahl: 8)
Ebû Dâvûd ve Tirmizı'nin «Hasen» senedle Mikdad bin Ma'dikerb'den rivayetine göre, Nebi aleyhisselam şöyle buyurmuştur:
«Dikkat edin! Bana kitap ve yanında bir misli verildi. Dikkat edin! Koltuğuna dayanmış şişman bir adamın; «Size bu kitab'ı tav­siye ederim. Onda helal kılınmış olarak bulduklarınızı helal sayın. Haram olarak bulduklarınızı da haram bilin.» demesi yakındır. Dikkat edin! Size ehli eşek, yırtıcı köpek dişliler ve sahibinin müs­tağni olması dışında muahidin (anlaşmalının) kayıp eşyası helal de-ğfldir. Bîri, bir kavime konuk olduğunda, ona ikram etmeleri on­ların üzerine bir borçtur. Eğer ikramda bulunmazlarsa, onun onlar­dan ikram miktarını alma hakkı vardır.»
Enes (r.a.)'dan rivayete göre, o şöyle demiştir: Nebi aleyhisse­lam Hayber'i fethettiği zaman, şehirde merkebleri yakaladık, onları pişirdik. Nebi aleyhisselam: «Dikkat edin! Allah ve Rasûlü, sizi on­dan menediyor. Çünkü o şeytanın işlerinden olan bir pisliktir.» di­ye seslendi. Bunun üzerine kazanlar devrilip içindekiler döküldü. (Hadisi Buhari, Müsüm, Ebû Dâvûd, Nesâî ve Tirmizî kaydetmiş­tir.)
Câbir (r.a.)'dan rivayete göre şöyle demiştir: «Nebi aleyhisselam Hayber günü bize merkeb ve katırları yasakladı. Atlardan ise bizi men etmedi.»
Ibn Abbas'ın ehil eşekleri mubah saydığı rivayet edilmiştir. Sa­hih olan, onun bu hususta duraklayarak: «Bilemiyorum, Nebi aley­hisselam, onları halkın mallarını taşıdıklarından yük hayvanları­nın gitmesini hoş görmeyerek mi menetti, yoksa ehli eşeklerin eti­ni Hayber günü mü haram kıldı.» demiştir. (Bunu Buhari kaydet­miştir.)


12.1.2.3. Yırtıcı Hayvan ve Kuşların Haramlığı


Yırtıcı hayvan ve kuşlar, İslâm'ın haram kıldıkları arasındadır.
Müslim'in îbn Abbas'dan rivayetine göre, şöyle demiştir: «Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem bütün yırtıcı köpek dişlileri ve bütün pençeli kuşları menetti.»
Köpek dişli yırtıcılar ile, kurt, arslan, köpek, pars, panter, ke­di gibi insanların canları ve mallarına zarar veren hayvanlar kas­tedilmektedir. Bunların tümü, alimlerin cumhuruna göre haramdır.
Ebû Hanife «Et yiyen bütün hayvanlar, yırtıcıdır. Fil, sırtlan, tarla faresi ve kedi de yırtıcılardandır.» demiştir.
Şafii ise, haram olan yırtıcıların; arslan, panter, kurt gibi in­sanlara saldıran hayvanlar olduğu görüşündedir.
Malik'in «Muvatta» da, Ebû Hüreyre'den rivayetine göre Nebî aleyhisselam şöyle buyurmuştur: «Köpek dişli bütün yırtıcıları ye­mek, haramdır.»
Malik bu hadisin ardından şöyle demektedir: «Bize göre, iş (hüküm) böyledir.»
îbn Kasım, Malik'den bunların «mekruh olduğu» görüşünü de nakletmiştir. Malikîlerin çoğunluğu da bu görüşü benimsemiştir.
Şafii ve Ebû Hanife'nin ashabı tilki yemeyi caiz görmüşlerdir.
îbn Hazm da fil ve samuru caiz bulmuştur.
Maymun yemek haramdır.
Ebû Ömer şöyle demiştir: «Müslümanlar, Rasûlüllah'ın menet­mesi sebebiyle maymun yemenin haram olduğunda icma etmişler­dir.»
Pençeli kuşlara gelince, bunlar doğan, şahin, kartal, kerkenez, İtinaca ve benzerleri gibi pençeleriyle saldıran kuşlardır. Alimlerin cumhuruna göre bunları yemek haramdır.
Mâlik ise —dışkı yiyenlerden bile olsalar— bunların mubah ol­duğu görüşündedir.


12.1.2.4. Dışkı Yiyenlerin (Cellâle) Haramlığı


Cellâle, deve, inek, koyun, tavuk ve benzeri hayvanlardan koku­lan değişecek derecede dışkı yiyenlerine denir. Bunlara binmenin,
etlerini yemenin ve sütlerini içmenin men edildiği varid olmuştur.
İbn Abbas'dan rivayete göre, o şöyle demiştir: «Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem dışkı yiyen hayvanın sütünü içmeyi ya­sakladı.»
(Hadisi Buharî, Müslim, Nesâi, Tirmizî ve Ebü Dâvûd kaydet­miş, Tirmizî «sahih» demiştir.)
Bir rivayette: «Dışkı yiyen hayvana binmeyi yasakladı.* (Bunu da Ebû Dâvûd kaydetmiştir.)
Amr b. Şuayb'ın babası yoluyla dedesinden rivayete göre, o şöy­le demiştir: «Allah Rasûlü, ehli eşek etini yemeyi cellâleye (dışkı yi­yen hayvana) binmeyi ve etini yemeyi menetti.» (Hadisi Ahmed, Ne­sâi ve Ebû Dâvûd nakletmiş tir.)
Eğer dışkı yiyen hayvan, dışkının olmadığı bir yere hapsedilir ve temiz yiyecek verilirse, eti temiz olur ve cellâle ismi kalkıp he­lâl olur. Çünkü, nehyin illeti tağyir (değişiklik)dir ve artık ortadan kalkmıştır.


12.1.2.5. Habis (pis) Şeylerin Haramlığı


Kur'ân'ın koyduğu şu tafsilat, haram olan şeyler için genel bir kaidedir: Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: «Temiz oîan şeyleri onlara helâl, pis (habis) olan şeyleri de onlara haram kılar.» (A'râf: 157)
Temiz (tayyib), haramlığı hakkında nass varid olanlar dışında insanların tabiatına uygun olan ve lezzet duydukları şeylerdir. Ha­bis olanlar ise, haramdır.
Şafii ve Hanbelilere göre tayyib (temiz) olanlar, arabın tabiatı­na ve damaklarına uygun olan şeylerdir. Arab olmayanların değil.
Arabdan kastedilen, şehir ve köylerde oturanlardır, badiye'de (çöl'de) oturanlar değil.
Derariyyi'l-Mudiyye kitabında; «Sırf arapların değil, insanların tabiatına uygun olandır,» diyenlerin görüşü tercih edilerek, şöyle denmiştir: «İnsanların habis bulduğu hayvanlar, illet veya ihtiyat sebebiyle değil, sırf onları habis buldukları için haramdırlar. Eğer sadece bazıları habis buluyorsa (insanların yemeyi terkettikleri yer haşereleri ve diğer pek çok hayvan gibi) çoğunluğa itibar edilir. Bunların haram kılınmaması, bu prensipten tahsis edildiklerini gös­termektedir.
Eğer bırakılması, çoğunlukda değil de, habis sayılması sebe­biyle ise bu «Onlara habisleri haram kılar» ayetinin hükmü altına dahil edilir.
Sümük, balgam, ter, meni, hayvan tersi, kene, pire ve benzeri pis görülen şeylerin tümü habisler içine dahil edilir.

12.1.2.6. Sari'in Öldürülmesini Emrettiği Şeylerin Haramhğı


Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve seüem'in öldürülmesini emret­tiği ve öldürülmelerini yasakladığı hayvanların yenmesi bazı alim­lere göre haramdır.
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem'in öldürülmelerini em­rettiği hayvanlar beş tanedir. Bunlar; «karga, çaylak, akrep, fare ve kuduz köpek»tir.
Buharî, Müslim, Tirmizî ve Nesâi'nin Aişe (r.a.)'dan rivayetine göre, Allah Rasûlü aleyhisselam şöyle buyurdu: «Beş hayvanın tü­mü vahşilerden olup, haremde öldürülürler: Karga, çaylak, akrep, fare ve kuduz köpek.»
öldürülmeleri menedîlen hayvanlar ise; «karınca, arı, hüdhüd kuşu ve göçeğen kuşu»dur.
Ebû Davud'un îbn Abbas'dan «sahih isnadîa» naklettiğine go-re, Nebi aleyhisselam dört hayvanı öldürmeyi menetmiştir: Karınca, arı, hüdhüd göçeğen kuşu.
Şevkanî bu görüş ve rivayeti münakaşa ederek şöyle diyor: «Denmiştir ki: Zehirli keler, beş hayvan ve benzeri gibi bir şeyin öldürülmesinin emredilmesi ve karınca, arı, hüdhüd, göçeğen kuşu ve benzerleri gibi bir şeyin öldürülmesinin nehyedilmesi, bunların yenmesinin haram oluşunun sebeplerindendir. Şarî, öldürülmesi emredilen veya nehyedilen hayvanların yenmesinin de haram oldu­ğunu gösteren bir söz söylememiştir ki emir ve nehiy buna dair bir delil olsun. Bu konuda ne akli ne de örfi bir gereklilik te yoktur. Üstelik bunların tahrim asıllarından biri kılınmasına da hiçbir yol yoktur. Eğer öldürülmeleri emredilen veya nehyedilenler, «habais» sınıfına girenlerden olsaydı, bunların haramlığı, ayeti kerime sebe­biyle olurdu. Eğer habaisden değillerse, helâlin asilliği ve bu hu­sustaki diğer külli deliller ile amel edilerek helal sayılırlar.»

12.13. Hakkında Nass Bulunmayan ve Susulan Şeyler


Şari'in sustuğu ve haramlığına dair bir nassın bulunmadığı şey­ler, üzerinde ittifak olan kaideye uyularak helal sayılırlar. Bu; «eş­yada asi olan ibahadır (mübahlıktır).» kaidesidir. Bu prensip, İs­lam'ın temel esaslarından biridir.
Bu kaideyi ortaya koyan pek çok nass gelmiştir. Allah Sübhanehû'nun şu ayeti bunlardandır: «Dünyadakilerin tümünü sizin için yarattı.» (Bakara: 29)
Dârekutnî'nin Ebû Sa'lebe'den rivayetine göre, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: «Allah farzlan farz kıl­mıştır, onları zayi etmeyin. Hududlar koymuştur, onları aşmayın. Bazı şeylerde de unutmasından değil, size olan rahmetinden dolayı susmuştur, onlan da araştırmayın.»
Selman-i Farisî'den yapılan rivayete göre, Rasûl aleyhisselam'a yağ, peynir ve post soruldu. Şöyle buyurdu: «Helal, Allah'ın kitabın­da helal kıldığıdır. Haram da Allah'ın kitabında haram kıldığıdır. Sustuğu şeyler ise sizi bağışladığı şeylerdir.»
(Hadisi İbn Mâce ve Tirmizî kaydetmiş, Tirmizi «Hadis garibtir. Sadece bu yoldan biliyoruz.» demiştir. Aynca Hâkim «Müstedrek» inde bunu şahid olarak kaydetmiştir.)
Buharı ve Müslim'in Sa'd b. Ebî Vakkas (r.a.)'dan rivayetine gö­re, Allah Rasûlü aleyhisselam şöyle buyurmuştur: «Müslümanların, müslümanlara en zararlı olanı insanlara haram kılınmamış bir şe­yi sorup, bu sorusu sebebiyle onun haram kılınmasına neden olan kimsedir.»
Ebu'd-Derda (r.a.)'dan rivayete göre, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem: «Allah'ın kitabında helal kıldığı helaldir. Allah'ın kitabında haram kıldığı da haramdır. Sustuğu şeyler ise afvolunmuştur. Allah'ın afiyetini kabul edin. Allah hiçbir şeyi unutmamış­tır.» buyurdu ve «Rabbini unutma tutmaz.» (Meryem: 64) ayetini okudu.
(Hadisi Hâkim ve Bezzâr kaydetmiş ve her ikisi de sahihle-miştir.)


12.1.3.1. İthal Etler


İslam memleketlerinin, dışardan ithal ettikleri etleri yemek şu iki şartla helaldir:
1- Allah'ın helal kıldığı hayvanların etleri olmalı.
2- Şer'i kesim ile kesilmiş olmalı.
Haram kılınmış etler (domuz gibi) olmaları veya kesimlerinin şer'i olmaması sebebiyle, bu iki şartın yerine getirilmediği durum­larda, mahzurlu olurlar ve yenmeleri helal olmaz.
Çağımızda bu iki şartın yerine getirildiğini bilmenin kolay bir yolu vardır. Çoğunlukla bu etler, üzerlerinde içindekileri ve çe­şitlerini belirten yazılar bulunan kutularda saklanmaktadır. Bu ma'lumatla yetinmek mümkündür. Çünkü aslolan bunlarda genellikle doğru bilgi verilmesidir.
Daha Önceki fakihler buna benzer konularda fetva vermişler­dir. Şafii kitaplarından olan Hatib eş-Şerbini'nin «el-îkna»sında şöyle denmektedir: «Eğer fasık veya kitabı, mesela bir koyunun kesil­miş olduğunu haber verse, onu yemek helal olur. Çünkü bunlar hay­vanlarım kesenlerdendir. Mecusi memleketinde bulunulsa ve müs-lümanlar hayvanın müslüman veya mecusi tarafından kesildiğini bilemese, mubah, kılan kesimde şüphe olduğu ve kesimin bulunma­ması bu memlekette asıl olduğu için bunları yemek helal olmaz. Evet. Eğer müslümanlann çoğunlukta bulunduğu (İslam memle­ketleri gibi) yerlerde ise, helal olması gerekir. Kesimi hayvanı he­lal yapmayan bütün insanlar da, mecusilerin hükmüne dahildir.»


12.1.3.2. Zorunluluk Halinde Haram Olan Şeyi Yemenin Mübahlığı


Darda kalanın, meyteyi, domuz etini, yenmesi helal olmayan hayvan ve diğer şeyleri yemesi, hayatın korunması ve canın ölüm­den kurtarılması içindir. Burada mübahlık, Allah'ın: «Nefislerinizi öldürmeyin. Allah size karşı merhametlidir.» (Nisa: 29) ayeti ge­reğince vücub ifade eder.

12.1.3.3. Zorunluluğun Sınırı


Kişi, helak olacak veya Ölümcül hastalığa tutulacak derecede aç kalırsa, darda kalmış sayılır. Bu kişinin itaatkâr veya isyankâr olması eşittir.
Allah Sübhanehû şöyle buyuruyor: «Fakat darda kalana, baş­kasının payına el uzatmamak ve zaruret miktarını aşmamak üzere o günah sayılmaz. Allah bağışlayandır ve merhamet edendir.» (Ba­kara : 173)
Ebû Davud'un el-Fuci'el-Amiri'den rivayetine göre. O, Nebî aley­hisselam'a gelerek: «Bize meyteden ne helal?» diye sordu. Nebi aley­hisselam «Yiyeceğiniz nedir?» buyurdu. Biz: «Sabah içilen süt ile akşam içilen süttür» dedik: «Bu, babamın hakkı için açlıktır.» bu­yurdu ve bu durumda, onlara meyteyi helal kıldı.
îbn Hazm şöyle demiştir :
«Zaruretin sınırı, bir gün ve bir geceyi, içecek ve yiyecek bir-şey bulamadan geçirmektir. Eğer bu durumun sürmesiyle zayıf düş­mekten, öleceğinden veya yolundan geri kalacağından korkarsa, ca­nım açlık ve susuzluktan, ölmekten kurtaracak şeyi içmesi ve ye­mesi ona helaldir. Bizim buna koyduğumuz sınır İse, bir şey yeme­den bir gün ve bir gece geçirmesidir. Delili de Nebî aleyhisselam'in oruçluya, bir gün bir gece visal yapmayı haram kılmasıdır. Yine bizim görüşümüze göre, bu süre dolmadan ölümden korkarsa, o darda kalandır.»
Malikiler, «üç gün bir şey yemeyen kimse, Allah'ın haram kıl­dığı şeylerden —başkasının malı bile olsa— kolayına geleni yiyebi­lir.» görüşündedir.


12.1.3.4. Yenilecek Miktar


Darda kalan, meyteden hayatını koruyacak ve yaşamasını sağ­layacak kadarını yiyebilir. İhtiyacı kadarını nzık edinmesi ve za­ruret halini gidermesi hakkıdır.
Malik ve Ahmed'den yapılan bir rivayete göre, Ebû Davud'un Câbir bin Semüre'den naklettiği aşağıdaki hadis gereğince bunun­la doyması da caizdir. «Bir adam Harre'de konakladı. Yanındaki devesi öldü. Hanımı ona: «Yağım ve etini ayırarak derisini yüz de onu yiyelim.» dedi. Adam «Allah Rasûlü'ne sormadan olmaz.» dedi. O'na sordu. Nebî aleyhisselam: «Yanında seni ondan müstağni kı­lacak bir şey var mı?» diye sordu. Adam «Hayır» deyince Nebî aley­hisselam: «Onu yeyin» buyurdu.
Ebû Hanife'nin arkadaşları: «Ondan doyacak kadarını yiyemez.» demiştir.
Şafii'nin ise iki görüşü vardır.


12.1.3.5. Haram Olan Şeyin Yerine Yiyecek Bulan Kimse, İsterse Bul' Duğu Bu Şey, Başkasının Olsun,



Darda Kalan Değildir.


Kişi, başkasının malı bile olsa, yiyecek bir şey bulamadığı za­man «darda kalan» hükmünde olur. Eğer darda kalır ve başkası­nın malı olan bir yiyecek bulursa, sahibi izin vermiş olmasa bile onu yer. Âlinjler bu konuda ayrılığa düşmemişler, ancak tazmini ko­nusunda ihtilaf etmişlerdir.
Âlimlerin çoğu; «kişi açlığa düşüp darda kalır ve hazır olma­yan birinin mâlik olduğu bir yiyecek bulunursa, ondan alması hak­kıdır. Sonra onu tazmin eder. Çünkü darda kalma, başkasının hak­kını ibtal etmez.» demişlerdir.
Şafii ise; «tazmin etmez, çünkü Şâri'in izni bulunması sebe­biyle «darda kalma» durumu mesuliyeti kaldırır, tzin ve tazmin bir arada bulunamaz.» demiştir.
Eğer yiyecek bulunur ve sahibi onu almasını engellerse, «dar­da kalan» gücü yettiği zaman onu zorla alır.
Malikîler şöyle demiştir: «Bu durumda «darda kalandın, dar­da kaldığını bildirdikten sonra, yiyecek sahibiyle silahlı mukatele etmesi caizdir. Eğer yiyecek sahibi yiyeceğini vermezse onunla sa­vaşır. Bu sırada o ölürse —darda kalana yiyeceği bağışlaması vacib olduğu için— kanı heder olur. Eğer darda kalan ölürse, ona kı­sas gerekir.»
İbn Hazm şöyle demiştir: «Darda kalanın müslüman veya zımmı malı bulamadığı durumda, haram olan şeyleri doyuncaya kadar yemesi ve helal olanı buluncaya değin onlarla rızıklanması helal­dir. Bunları bulduğu zaman, bu haram olan şeyler tekrar haramlık durumlarına dönerler. Müslüman veya zımminin malını bulduğu za­man, «Açları doyurun.» hadisi gereğince, Allah Rasûlü'nün yemesi­ni emrettiği bir şeyi bulmuş olur ve ondan yeme hakkı doğar. Bu durumda olan kimse, meyteyi yeme zorunda olan «darda kalmış» kimse değildir. Eğer zulümle bundan menedilirse, o zaman «darda kalmış» sayılır.»


12.1.3.8. İçkinin Haç Olarak Kullanılması Mubah mıdır?


Âlimler, darda kalana haramların mubah olduğunda müttefik olup, hiç biri buna muhalefet etmemiştir.
Ancak, içkinin (hamr) tedavide kullanılması hususunda ayrılı­ğa düşmüşlerdir. Bazıları bunu meneder, bazıları ise mubah sa­yar. Zahir olan, menedilmenin tercih edilmesidir. İnsanlar İslâm'dan önce cahiliyyede iken, hamrı ilaç olarak kullanırlardı. İslâm gelin­ce, onları hamrla tedaviden menetti ve onu haram kıldı.
İmam Ahmed, Müslim, Ebû Dâvûd ve Tirmizî'nin Tarık b. Süveyd el-Cu'fi'den rivayetine göre; o, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem'e hamr'ı sordu. Nebi aleyhisselam onu menetti. Tank: «Ancak ben ondan ilaç yapıyorum.» dedi. Nebî aleyhisselam şöyle buyurdu: «O deva değil, bilakis ezadır,»
Ebû Davud'un Ebu'd-Derdâ'dan rivayetine göre, Nebî aleyhis­selam şöyle buyurmuştur: «Allah hastalığı da ilacı da indirmiştir. Her hastalığın devasını halketmiştir. Tedavi olun, fakat haram olan şeyle değil.»
İslam'dan önce araplar bazı durumlarda, havanın soğukluğun­dan dolayı içki içerlerdi. İslâm onları bundan da menetmiştir.
Ebû Davud'un rivayetine göre, Deyîem el-Himyerî Nebi aleyhis-selam'a: «Ey Allah'ın Rasûlü, Biz soğuk bir yerde yaşıyoruz. Orada çok çalışmaya alıştık. Biz buğdaydan şarap yapıp, onunla işimizde ve beldemizin soğuğuna karşı kuvvet alıyoruz.» dedi. Nebî aleyhis­selam: «O sarhoş ediyor mu?» diye sordu. Deylem, «Evet» dedi. Ne­bî aleyhisselam: «Ondan sakının.;- buyurdu. Deylem: «Halk onu terketmez.» deyince Nebî aleyhisselam: «Eğer bırakmazlarsa onlar­la savaşın.» buyurdu.
İlim ehlinden bazıları, haramın yerine geçecek helal olan bir ilaç bulunmaması şartıyla içki (hamr) ile tedaviye cevaz vermiştir. Ayrıca tedavi olanın onunla lezzet ve neşeyi amaçlamamasını ve ta­bibin tayin ettiği miktarı da aşmamasını şart koşarlar .
Fakihler, «darda kalma» durumunda hamr içmeyi caiz gördük­leri gibi bunu da boğazına lokma tıkanıp neredeyse boğulacak olan ve hamrdan başka boğazına dökecek bir şey bulamayan veya so­ğuktan helak olacak olup, bu helaktan onu bir bardak veya bir yu­dum şaraptan başka kurtaracak bir şey bulamayan veya kalb dar­lığına düşüp neredeyse ölecek duruma gelen ve bu tehlikeyi muay­yen miktarda şarap içmekten başka bir şeyin gideremeyeceğini bi­len ya da tabibin bildirdiği kimseleri örnek olarak verirler.
Bu durumlar, haramları mubah kılan zaruretler sınıfındandır.


12.2. Şer'i Kesim



12.2.1. Tanımı


Kesim mânâsına gelen (zekat) aslında» temizleme» anlamında­dır. Bu yüzden «kesime» ad olmuştur. Çünkü şer'i kesim, onu «te­miz» yapar.
«Zekat»ın mânâsı «tamhk»tir da denmiştir. «Falan zekidir,» dendiğinde «anlayışı tamdır» anlamı kastedilir.
Burada «zekat»la, hayvanın kesilmesi, yutak ya da yemek bo­rusunun kesilerek boğazlanması kastedilmektedir. Yenmesi helal olan hayvanların —balık ve çekirge dışında— ancak tezkiye (şer'i kesim) ile yenilmesi caiz hale gelir.


12.2.2. Kesimde Gerekli (Vacib) Olanlar


Şer'i kesimde aşağıdaki şartlar vacibdir :
1- Kesenin, âkil olması gerekir. Dişi veya erkek, müslüman ya da zımmi olması eşittir.
Sarhoş, mecnun veya mümeyyiz olmayan çocuk gibi ehliyetsi­zin ise, kestiği helal değildir. Putlara tapan müşrik, zındık ve İslâm'­dan dönmüş mürtedin kestiği de helal değildir.
Kitab ehli, mecusi ve sabiîlerin durumuna gelince :
a- Kitab ehlinin kestikleri:
Kurtubî şöyle demiştir: îbn Abbas şöyle dedi: 'Allah Teâlâ: «Üzerine Allah'ın adının anılmadığı kesilmiş hayvanları yemeyin.» (En'am: 121) buyurmuş, sonra da: «Kitap verilenlerin yemeği size helal, sizin yemeğiniz de onlara helâldir.» (Mâide: 5) buyurarak bu
hükümden (Yahudi ve hristiyanların kestiklerini) istisna etmiştir.»
Eğer hıristiyan, kesim sırasında «Mesih adma», yahudi de «Aziz adma» dese bile. Bu onlann kendi dinleri üzerine kesimleridir.
'Atâ şöyle demiştir: «Hıristiyanların kestiklerinin tümü, «Mesih adma» bile deseler helaldir. Çünkü Allah azze ve celle onlann ne söylediklerini bildiği halde kestiklerini mubah kılmıştır.
Kasım b. Müleymİre de şöyle demiştir: «Sercis (kiliselerinin is­mi) adına» kesmiş dahi olsalar, bütün kestikleri helaldir.»
Bu Zührî, Rebi'a, Şa'bî ve Mekhûl'ün de görüşüdür.
Sahabeden Ebû'd-Derdâ ve Ubâde b. Sâmit'ten de bu görüş nakledilmiştir.
Bir grup: «Kitabi'nin Allah'tan gayrisinin ismini andığını işitir­sen, kestiğini yeme.» demiştir.
Sahabeden Âişe, Ali ve îbn Ömer bunu söylemiştir. Bu aynı za­manda Tavus ve Hasan'ın da görüşüdür. Bunlar: «Allah'ın ismi anıl­madan kesilenleri yemeyin. Çünkü bu Fısktır.» (En'am: 121) ayeti­ne dayanmışlardır.
Malik: «Bunu mekruh görüyorum,» demiş ve haram saymamış­tır.
b- Mecusi ve Sabiilerin kestikleri :
Fakihîerin, mecusilerin kestikleri hakkındaki ihtiiafîan, onla­nn dinlerinin aslı hakkındaki ihtilaflarına dayanmaktadır. Bazdan onlann kitap ehli oldukları ve kitaplarının kaldırıldığı görüşünde­dirler.
Mecusüerin kitab ehli oldukları görüşüne .sahip olanlar, onla­rı «Kendilerine kitap verilenlerin yiyeceği size helaldir.» ayetine da­hi! ederek kestiklerinin helal olduğunu söylemişlerdir.
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem: «Onlara, kitab ehlinin sünneti ile muamele ediniz.» buyuruyor.
İbn Hazm mecusiler hakkında şöyle demiştir: «Onlar ehli ki-tapdır. Onlara her konuda kitap ehlinin hükmü gibi hüküm verilir.»
Ebû Sevr ve Zahirîler bu görüşü benimsemiştir.
Fakihîerin cumhuru ise, onların kestiklerini haram sayarlar. Çünkü bunlara göre «mecusiler müşriktirler.»
Sabiiler[7] hakkında ise «Kestikleri caiz değildir.» denildiği gi­bi «caizdir» de denmiştir.
2- Hayvanın kesildiği aletin kan akıtmayı ve boğazı kesme­yi mümkün kılacak şekilde kes kin [eştirilmiş olması gerekir. Mese­lâ; bıçak gibi kesecek ağzı olan taş, ağaç, kılıç, cam ve çakı gibi. Diş . ve tırnakla kesim olmaz.
Malik'in rivayetine göre; koyun çobanlığı yapan bir kadın, has­talanmış ve bir koyunu taşla tezkiye etmiş (kesmiş)ti. Allah Rasûlü'ne bu durum sorulduğunda, «Bunda bir mahzur yoktur,» buyur­muştur.
Allah Rasûlü sallallah aleyhi ve sellem'den rivayete göre, O'na «Merv ve asa kenarıyla kesim yapabilir miyiz?» diye soruldu. Nebi aleyhisselam şöyle buyurdu: «Acele davran ve kan akıtacağın şeyi bile (keskinleştir). Üzerine Allah'ın adını an ve onu ye. Diş ve tır­nakla ise kesilmez.» (Hadisi Müslim kaydetmiştir.)
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem, şeytan neşterini (cildi kesip, şah damarlarım kesmeden yapılan kesimi) nehyetti.
(Hadisi Ebû Dâvûd îbn Abbas'tan nakletmiştir. İsnadında Amr bin es-San'ani vardır. Bu ravi zaiftir.)
3- Boğaz ve yemek borusunun kesilmesi. Bunların koparıl­ması ve boğaz damarlarının kesilmesi şart değildir. Çünkü bunlar, onİarsız hayatın söndürülemeyeceği yiyecek ve içeceğin geçtiği yer­lerdir. Öldürmeden kasıt da budur. Eğer baş vücuttan aynhrsa, bu kesim haram değildir. Yine kesimin enseden yapılması da —alet ke­sim mahalli olan yere kadar gelip, orayı keserse— hüküm aynıdır.
4- Besmele çekmek. Malik şöyle demiştir: «Allah'ın ismi anıl­madan kesilen her hayvan, haramdır. Bunun kasten veya unutarak terkedilmesi eşittir.»
Bu görüş, îbn Şîrîn ve kelamcılardan bir grubun da görüşüdür.
Ebû Hanife ise: «Kasten anmayı terkederse, haram olur. Unu­tarak terkederse, hela! olur.» demiştir.
Şafii de: «Besmele terkedilerek kesilmiş hayvan helaldir. Bu­nun kasten veya unutarak yapılması kesenin kesime ehil olması du­rumunda hükmü değiştirmez.» demiştir.
Âişe'den rivayete göre, bîr topluluk: «Ey Allah'ın Rasûlü! Bir kavim bize et getiriyor. Biz onlara Allah'ın ismini anıp, anmadıkla­rını bilemiyoruz.» dediler. Nebî aleyhisselam, «Siz onların üzerine besmele çekin ve onları yeyin.» buyurdu. Âişe (r.a.) : «Bu kavim İs­lâm'a daha yeni girmişti.» demiştir. (Hadisi Buhari ve başkaları kaydetmiştir.)


12.2.3. Kesimde Mekruh Görülenler


Kesim işinde aşağıdakiler mekruh görülmüştür:
1- Kör (keskin olmayan) aletle kesim yapılması. Müslim'in Şeddad b. Evs'den rivayetine göre, Allah Rasûlü sal­lallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: «Allah, her şeyde ihsanı
yazmıştır, öldürdüğünüz zaman güzelce öldürün. Kestiğiniz zaman da güzelce kesiniz. Kesecek kimse bıçağını keskinleştirip bilesin ve hayvanı rahatlatsın.»
2- İbn Ömer'den rivayete göre, Allah Rasûlü sallallahu aley­hi ve sellem bıçağın bilenmesini ve hayvandan gizlenmesini emretti. (Hadisi Ahmed kaydetmiştir.)
3- Canı çıkmadan önce hayvanın boynunu kırıp ,derisini soy­mak.
Darekutnî'nin Ebu Hureyre'den rivayetine göre, Allah Rasûlü şöyle buyurmuştur: «Canı çıkmadan önce, çabucak çıkarmaya kal­kışmayın.»
Kesim sırasında kıbleye yönelmek, hiçbir şeyin reddetmediği bir müstehabtır.


12.2.4. Can Çekişme veya Hastalık Halindeki Hayvanı Kesmek


Hayvan, kesim sırasında hayatta ise, bu hayat hayvanın yaşa­masını sürdüreceği şekilde olmasa bile, yenmesi helaldir.
Hayatından ümit kesilen hasta hayvan da kesimi sırasında ha­yatta ise aynı hükme tabidir.
Hayvanın hayatta olduğu, elinin, ayağının veya kuyruğunun ha­reketi ya da soluk alması ve benzeri şeylerle bilinir.
Can çekişme halinde bulunan bir hayvanın, eli ve ayağı hareket etmez ise, bu durumda meyte sayılır. Kesilmesi bir fayda vermez. Delili ise Allah Sübhanehû'nun, «Meyte, kan, domuz eti, Allah'tan gayrisi adına kesilenler —canları çıkmadan Önce kesmemişseniz—, boğulmuş, bir yerine vurularak öldürülmüş, düşüp yuvarlanmış, başka bir hayvan tarafından susulmuş, yırtıcı hayvan tarafından yenmiş olanları... size haram kılındı.» (Mâide: 4) ayetidir.
Yani bu şeyler size haramdır. Ancak yetiştikleriniz müstesna. Onlara Ölmeden önce yetişir ve tezkiye ederseniz, bu helaldir.
îbn Abbas'a, kurdun saldırısına uğrayıp, karnı yanlan ve ba­ğırsakları yayılan, bu haldeyken kesilen koyunun durumu soruldu. Şöyle dedi: «Bağırsakları yayılmış olanı yeme!»


12.2.5. Kesim Tamamlanmadan Önce Elleri Kaldırmak


Kesen, kesim tamalanmadan Önce ellerini çeker, sonra birden dönüp kesimi tamamlarsa, bu caizdir. Çünkü onu yarlamış daha sonra da daha hayat varken hayvanı kesmiştir. Bu durum Allah Te-âlâ'nm «Yetişip kestikleriniz dışında...» ayetine dahildir.


12.2.6. Kesim Zor Olduğunda Hayvanı Yaralamak


Kesen, eğer hayvanı kesim yerinde kesmeye kadir ise, hayvan kesimle helal olur. Eğer buna güç yetiremezse, bedenin herhangi bir yerini yaralar. Bu sebeple Ölmesi mümkün olacak şekilde kan ak­ması şartıyla, hayvan kesilmiş sayılır.
Rafi bin Hadîc şöyle demiştir: «Allah Rasûlü ile birlikte çıktı­ğımız bir yolculukta, develerden biri ürküp kaçtı. Beraberlerinde at da yoktu. Bir adam ona ok atıp, hayvanı vurdu. Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: «Bu hayvanların, vahşi­lerin ürkmeleri gibi ürküp kaçanları vardır. Bunlardan biri böyle yaptığı zaman, siz de böyle yapın.» (Hadisi Buhari ve Müslim kay­detmiştir.)
Ahmed, Ebû Dâvûd, Tirmizi, Nesâî ve Ibn Mâce'nin Ebu'l-Aş-râ'dan rivayetine göre, babası: «Ey Allah'ın Rasûlü kesim sadece boyun ve gerdanda mı olur?» diye sordu. Nebi aleyhisselam: «Eğer baldırını yaralarsan bu sana yeter.» buyurdu.
Ebû Dâvûd şöyle demiştir: «Bu durum ancak ürküp kaçan ve vahşileşen hayvanlarda sahih olur.»
Tirmizî ise şöyle demiştir: «Bu durum, kaçan veya ürken ve yakalayamadığımız, ya da denize düşüp boğulmasından korktuğumuz hayvanlar gibi zaruret hallerine aittir. Bıçak veya okla bu hayvana vurunuz. Kan akar ve Ölürse eti helâl olur.»
Buhari'inin Ali, İbn Abbas, Ibn Ömer ve Âişe'den rivayete gö­re; «Elinde bulunan hayvanlardan kesmeye aciz oldukların ve ku­yuya düşenler, av hayvanı gibidir. Bunların kesimi güç yetirdiğin yerin dendir.»


12.2.7. Ceninin Tezkiyesi


Annesi kesilince karnından hayatta olan bir cenin çıkarsa, bu­nun kesilmesi vacibtir. Eğer ölü olarak veya can çekişir halde çı­karsa karnındayken anası kesilmişse, anasının kesimi bunun da ke­simi sayılır.
Delili Allah Rasûlü'nün ceninler hakkındaki şu hadîsidir: «Ce­ninin tezkiyesi, anasının kesimidir.» (Hadisi Ahmed, İbn Mâce, Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Dârekutnî Ebû Saİd'den nakletmiş, İbn Hibban «Sahih» demiştir.)
İbn Münzir şöyle demiştir: «Ali bin Ebî Talib, Sa'îd b. Müsey-yeb, Ahmed, İshak ve Şafii, ceninin kulanmış olup olmamasından bahsetmeden «ceninin tezkiyesinin anasının kesimi» olduğunu söyleyenlerdendir. Ne sahabeden ne de âlimlerden hiçbiri ceninin, ye­niden kesimi olmaksızın yenilebileceğini reddetmemiştir. Ancak Ebu Hanife'den rivayet edilen görüş hariç.»
Ibn'ül-Kayyım şöyle demiştir: Sarih, sahih, muhakkem sünnet «meytenin haram olması» aslına aykırı olarak ceninin tezkiyesinin annesinin kesimi olduğu şeklinde varid olmuştur.
Denilebilir ki: Nebî aleyhisselâm'm lisanından —balık ve çe­kirge istisna edilerek— meytenin haramlığı hükmü gelmiştir. Çün­kü o annesinin parçalarından biridir. Kesim de, annenin tüm aza­lan için geçerlidir. Hayvanın her bir cüz'ünü ayrı olarak kesmeye ih­tiyaç yoktur.
Cenin de anneye tabidir, ondan bir parçadır. Sünnette mubah olduğu gelmemiş bile olsaydı bu sahih usulün bir gereği olurdu. Kı­yas ve asıllara uygun olan bu mübahlık nasıl reddedilebilir ki? Al­lah'a hamdolsun bu konuda nass, usul (genel prensipler) ve kıyas ittifak etmiştir.


12.3. Avlanma



12.3.1. Tanım


Avlanma, ehlileşmemiş vahşi ve eti helal hayvanların avlanma-sıdır.


12.3.2. Hükmü


Avlanma, Allah Sübhanehû'nun «İhramdan çıktığınız zaman av­lanabilirsiniz.» (Mâide: 2) ayeti ile izin verilmiş bir mubahtır.
Harem dışında, avlanma tamamen mubahtır. Harem'de avlan­ma hususu Hac bölümünde geçmişti.
«Deniz avı her durumda caizdir. Kara avı da böyledir.» Ancak ihram hali bunun dışındadır.
Allah Teâlâ şöyle buyuruyor:
«Deniz avı ve onu yemek size de yolculara da, geçimlik olarak helâl kılınmıştır.» (Mâide: 96)


12.3.3. Haram Olan Avlanma


Kendisiyle tezkiye amaçlanan avlanma mubahtır. Tezkiyenin kastedilmediği avlanma ise haramdır.


12.3.4. Boş Yere Hayvanları Telef Etmek


Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem yemek için olması dı­şında hayvanları öldürmeyi yasak etmiştir.
Nesâî ve İbn Hibbân'ın rivayetine göre, Nebi aleyhisselam şöy­le buyurmuştur: «Zevk için (spor olsun diye) serçe öldüren kimse­yi, kıyamet günü, öldürdüğü kuş, «Ya Rabbi, falan beni bir fayda elde etmek için değil zevk için öldürdü» diye Allah'a şikayet eder.»
Müslim'in İbn Abbas'dan rivayetine göre, Nebî aleyhisselam şöyle buyurmuştur: «Hiçbir canlıyı hedef olarak kullanmayın.»
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem bazı insanların hedef olarak kullandığı, isabet almış bir kuşa rastladı ve «Allah bunu ya­pana Ia'net etsin» buyurdu.
Sopa ve benzeri şeylerle vurularak öldürülen hayvanlar da ha­ramdır. Ancak diri iken yetişip, keserse helal olur.


12.3.5. Avcıda Aranan Şartlar


Bir avcının avını yemenin helal olması için avcıda —müslüman veya kitabî olsun— hayvan kesicisinde aranan şartlar bulunmalıdır. Yahudi ve hıristiyanların avladıkları da, kestikleri gibidir. «Şer'i kesim» konusunda açıklandığı gibi bunlara fyahudi ve hiristiyanla-ra) dahil edilenler de böyledir.


12. 3. 6. Silahla ve Hayvanla Yapılan Avcılık


Avlanma, bazan, mızrak, kılıç, ok ve benzeri yaralayıcı silah­lar ile yapılır. Bu konuda Allah Sübhanehû şöyle buyuruyor: «Ey İnananlar!... elinizin ve mızraklarınızın ulaştığı avdan bir şeyle Al­lah andolsun kî sizi dener.» (Maide: 94)
Bazan da hayvan vasıtasıyla yapılır: Bu konuda da Allah Süb­hanehû şöyle buyuruyor: «Ey Muhammedi Sana kendilerine neyin helal kılındığım soruyorlar. De ki: Size temiz olanlar helal kılındı. Allah'ın size öğrettiği üzere alıştırıp yetiştirerek Öğrettiğiniz avcı hayvanların sizin için tuttuklarını yiyin ve üzerine Allah'ın adını anın. Allah'tan sakının, doğrusu Allah hesabı çabuk görür.» (Mai­de: 4).
Ebû Sa'lebe el-Huşenî'den rivayete göre, o şöyle demiştir: «Ey Allah'ın Rasûlü! Biz av alanmdayiz. Yay ile, eğitilmiş ve eğitilme­miş köpekle avlanıyorum. Bana izin var mı?» diye sordum. Nebî aleyhisselam şöyle buyurdu: «Yayınla avladıklarını, üzerine Allah'­ın adım anarak ye. Eğitilmemiş köpeğinle avladığını da. Ölmeden kesmeye yetişirsen, ye.» (Hadisi Buhari ve Müslim kaydetmiştir.)


12. 3.7. Silahla Avlanmanın Şartları


Silahla avlanmanın aşağıdaki şartlan vardır: 12.3.7.1. Silahın Avın Vücudunu Delip, Girmesi
Aday bin Hatem hadisinde, o «Ey Allah'ın Rasûlü! Biz okla av­lanan bir kavmiz. Bize helal olanlar nelerdir?» diye sordu. Nebî aleyhisselam şöyle buyurdu: «Kestiklerinizin hepsi ve üzerine Al­lah'ın adını anarak, vurup yaraladıklarınız size helal kılınmıştır; onları yeyin.»
Şevkanî şöyle demiştir: «Hadis, ölümü vurma sebebiyle olsa bile, sırf vücuda saplanmaya önem verildiğine delalet eder.
«Barut ile saçma firtalan yeni silahlar ile avlanan kimsenin av­ladığı da helaldir. Çünkü saçmalar ok ve mızrak gibi silahlardan da­ha fazla hedefi delip geçer. Eğer avcı hayvana yetişip, avı tezkiye edemezse bile, atarken Allah'ın ismini andığında aynı hükmü alır.»
Topraktan yapılıp, kurutulmuş toprak atan aletle vurulup tez­kiye edilemeyen hayvanın yenmesinin yasaklığı ise, hadiste geldiği şekilde .sopayla vurulup öldürülmüş hayvan gibi değerlendirilme-sindendir.
İslâm, bu aletle avlanan avı yemeyi nehyettiği gibi, çakıl taşı ve benzeri şeyleri atarak avlanmadan da nehyetmiştir.
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem bu durumu illetlendirerek şöyle buyuruyor: «O ne avı avlar, ne de düşmanı Öldürüp, kı­rar. Fakat o, sadece göz çıkarır ve diş kırar.»
Sopa ve benzeri şeylerle vurularak öldürülen hayvanlar da ha­ramdır. Ancak diri iken yetişip, kesilirse helal olurlar.
Adiy'in hadisinde, o şöyle demiştir: Nebî aleyhisselam'a: «Ben ava ok atarak avlanıyorum.» dedim. Nebî aleyhisselam şöyle buyur­du: «Oku attığında saplanırsa onu ye. Eğer okun yanı çarpar (da Ölür)se onu yeme.» (Hadisi Buharî ve Müslim kaydetmiştir.)


12. 3.7.2. Avcının, Okunu Attığı Esnada Allah'ın Adım Anması


Müctehid İmamlar, geçen Ebû Sa'lebe hadîsi ve diğer hadisler gereğince besmele çekmenin meşru olduğunda ayrılığa düşmediler. Ancak bunun hükmü hakkında ihtilaf ettiler.
Ebu Sevr, Şa'bî, Dâvûd ez-Zahiri ve hadis ehlinden bir cemaat, her halükârda besmele çekmenin mubahlık için şart olduğu görü­şündedirler. Kasten veya yanılarak terkederse avı helâl olmaz. Bu Ahmed'den yapılan rivayetlerin de en zahir olanıdır.
Ebû Hanife ise: «Hatırladığı duılımlarda, şarttır. Eğer unuta­rak terkederse avı helâl olur. Kasten terkeder ise, helâl olmaz.» demiştir.
Mâlik'in meşhur olan görüşü de budur.
Şafii ve Malikîlerdcn bir cemaat de: «Besmele çekmek sünnet­tir. Eğer onu terkederse —kasten bile olsa— avı haram olmaz, eti­ni yemek helâldir.» görüşündedir. Bunlar besmele çekmeye dair olan emri mendub oluşuna hamletmişlerdir.


12.3.8. Hayvanlar İle Avlanmanın Şartları


Doğan, pars, şahin ve köpek gibi eğitilebilen hayvanlarla yapı­lan avcılık aşağıdaki şartlar ile caizdir:


12.3.8.1. Hayvanın Avcılık İçin Eğitilmesi


Bu durum, emir verildiğinde uyması ve yasak edildiğinde ya­sağı dinlemesi İle anlaşılır.


12. 3.8.1. Hayvanın Avı Yemeyerek, Sahibi İçin Tutması


Eğer avı yerse, kendisi için tutmuş sayılır ve avladığı o avı ye­mek helal olmaz. Adiy bin Hatem'in hadisinde Allah Rasûlü sallalIahu aleyhi ve sellem ona şöyle buyurmuştur :«Eğitilmiş köpeğini yolladığın zaman üzerine Allah'ın adını an. Senin için tuttuklarını ye. Eğer köpek avı yerse, sen onu yeme. Çünkü onu kendisi için tut­masından korkarım.»


12.3.8.3. Allah'ın İsmini Anarak Hayvanı Göndermek


Besmeleyi söylemenin hükmü yukarıda geçmişti Hayvanı gön­dermeyi kasdetmek de avlanma şartlarından birisidir. Eğer avcı hayvan, avcının göndermesi ve teşviki olmadan kendiliğinden ava giderse, tuttuğunu yemek caiz değildir. Malik, Şafii, Ebu Sevr ve reycilere göre onu yemek helal değildir. Çünkü o ava gönderilme­den kendisi için avlanmış ve avı tutmuştur. Bu avı avcı için yap­mamıştır. Bu yüzden avcıya nisbet edilemez. Çünkü bunu yukarıda geçen «Eğitilmiş köpeğini gönderdiğinde...» hadisi tasdik etmemek­tedir. Hadisteki şarttan, hayvan ava gönderilmediğinde aynı hükmü almadığı anlaşılır.
'Atâ ve Evzâ'î ise, «Hayvan eğitilmiş olup, av için çıkarılmış­sa, avladığı yenir.» demişlerdir.


12.3.5.4. Ava Başka Hayvanın Katılması


Avlanma sırasında başka hayvan ava katılırsa, eğer her iki hay­van da sahibi tarafından av için gönderilmişse, tutulan av helâldir. Fakat sadece biri gönderilmiş, diğeri gönderilmemiş ise; «Sen an­cak kendi köpeğin için besmele çektin, diğer köpek için besmele­yi söylemedin.» hadisi gereğince av yenmez.


12.3.8.5. Yahudi ve Hıristiyanların Köpekleriyle Avlanma


Yahudi ve hıristiyanların köpekleri, şahinleri ve doğanlarıyla avlanmak, avcı müslüman ise caizdir. Bu onların bıçaklarını kul­lanmak gibidir.


12.3.9. Ava Diri İken Yetişmek


Avcı, avı henüz diri iken ele geçirirse ve yutağı veya gırtlağı ke­silmiş ya da karnı yarılıp bağırsakları dışarı çıkmış durumdaysa, bu durumda hayvan kesilmeden helâl olur.
Fakat hayatını sürdürecek bir durumdayken yetişirse, bu du­rumda onu kesmesi gerekir. Kesmeden hayvan helâl olmaz.


12.3.10. Avın Vurulduktan Sonra Ölü Bulunması


Avcı, ava atıp isabet ettirdiğinde, hayvanı kaybeder, sonra da onu Ölü olarak bulursa, bu hayvan üç şartla helâl olur:
Birincisi: Dağdan düşmüş veya suda bulunmuş olmamalı. Çün­kü bu durumda düşme veya boğulma sebebiyle ölmüş olması müm­kündür.
Buharı ve Müslim'in Adiy bin Hatem'den rivayetine göre, o şöy­le demiştir: Allah Rasûlü'ne sordum, şöyle buyurdu: «Okunu attı­ğın zaman, Allah'ın admı an. Eğer onu Ölmüş halde bulursan, —su­ya düşmüş olması dışında— onu ye. Çünkü bu durumda onun ölü­münün sudan mı yoksa okundan mı olduğunu bilemezsin.»
İkincisi: Atılan şeyin onu öldürdüğünün bilinmesi ve üzerinde başka bir ok veya bir hayvan izi bulunmaması gerekir.
Adiy'den rivayete göre, o şöyle demiştir: «Ey Allah'ın Rasûlü! Ava atıyorum. Ertesi gün onda okumu buluyorum.» diye sordum; şöyle buyurdu: «Eğer okunun onu öldürdüğünü anlarsan ve üzerin­de yırtıcı hayvan izi bulamazsan, onu ye.»
Buharî'nın bir rivayetinde:
«Biz ava atıyoruz. İki veya üç gün peşine düşüp onu arıyoruz. Sonra okumuz ona saplanmış, ölü haldeyken onu buluyoruz.» de­di. Nebî aleyhisselam: «"Dilersen onu ye.» buyurdu.
Üçüncüsü: Kokma derecesine ulaşacak şekilde bozulmuş olma­malı. Çünkü bu durumda iken, insan tabiatına zararlı pisliklerden olmuş olur.
Ebû Sa'lebe el-Huşenî'den rivayete göre, Nebî aleyhisselam şöy­le buyurmuştur: «Okunu attığında hayvanı üç gün sonra bulursan, kokmamışsa onu ye.» (Hadisi Müslim kaydetmiştir.)

allah razı olsun kardeşim