Akarsularda AŞindirma

AKARSULARDA AŞINDIRMA

1) Kimyasal aşındırma: Akarsuyun geçtiği yerlerdeki kolay eriyebilen kayaları eriterek beraberinde taşıması olayıdır.
2) Mekanik aşındırma: Akarsuların aşındırması daha çok mekanik yolla gerçekleşir.

Mekanik Aşındırmada Etkili Olan Faktörler
a) Akarsu yatak eğimi,
b) Akarsuyun akımı,
c) Akarsuyun akış hızı,
d) Akarsuyun yük miktarı,
e) Akarsuyu yatağı çevresindeki bitki örtüsü,
f) Akarsu yatağındaki kayaların özelliği,

• Akarsular aşındırma faaliyetini daha çok ağızdan kaynağa doğru geri aşındırma şeklinde gerçekleştirir.
• Denize dökülen bir akarsu yatağını en son deniz seviyesine kadar aşındırır. Buna taban seviyesi (genel kaide seviyesi) denir. Göle dökülen akarsu da yatağını en son göl seviyesine kadar yapar. Buna da yerel kaide seviyesi denir.

Denge Profili: Akarsuların yatağını ağızdan kaynağa doğru geri aşındırarak düzleştirmesiyle oluşan iç bükey eğriye denir. Türkiye akarsuları denge profiline ulaşmamışlardır.
Sebebi: Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır.


AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ

1) VADİ: Akarsuların aşındırarak içinde aktığı, sürekli inişi olan yatağına denir.

Vadi Tipleri:
a) Çentik (“v” biçimli ) vadi: Akarsu yatak eğiminin fazla olduğu alanlarda derine aşındırmanın etkisiyle oluşurlar.



b) Boğaz (yarma ) vadi: Akarsular tarafından dağların enine yarılması sonucu oluşan ve profilleri “u” harfine benzeyen vadilerdir. Türkiye’de en fazla Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri’nde görülür. Kıyı ile iç kesim arasında önemli geçit yollarıdır.
c) Kanyon Vadi: Oluşumu boğaz vadilere benzer. Fakat kalkerli arazi üzerinde oluştukları için yamaçları basamak basamak düzlüktür. Ör: Göksu vadisi ve Köprülü kanyonu. Dünyanın en büyük kanyonu A.B.D’de Colorado kanyonudur.
d) Tabanlı vadi: Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda yana aşındırmanın etkisiyle oluşur.

Ör: Ege Bölgesi akarsu vadilerinde olduğu gibi.


2) MENDERES (BÜKLÜM): Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda, akarsuyun büklümler yaparak akması sonucu oluşurlar.

Menderesler oluşturan bir akarsuyun özellikleri
a) Yatak eğimi azdır.
b) Akış hızı azdır.
c) Aşındırma gücü azalmıştır.
d) Boyu uzamıştır.
e) Sık sık yatak değiştirir.
f) Hem aşındırma hem de biriktirme yapar.



• Akarsularda menderes olayı en fazla Ege Bölgesinde görülür.

3) DEV KAZANI: Akarsuların şelale şeklinde aktığı yerlerde, suların düşme alanında aşındırma ile oluşan çukurluklara denir. Ör: Manavgat, Kurşunlu, Düden şelalelerinde olduğu gibi.



4) PENEPLEN (Yontuk düz): Yer şekillerinin deniz seviyesine kadar aşındırılarak düzleştirilmesidir. Türkiye’de ova ve platoların yüksekte kalmasının sebebi: III. zaman sonlarında peneplen haline gelen yerlerin tekrar yükselmiş olmasıdır.

5) PERİBACALARI: Volkanik arazilerde ( kalın tüflü arazilerde) sel aşındırması sonucu oluşur. Tüfler içindeki lavlar yüzeyi kaplayarak akan sel sularının aşındırıcı etkisine karşı altlarındaki tabakaları korurlar. Zamanla çevresine göre aşınmamış yer şekilleri oluşur. Bunlara peribacaları denir. Ör: Ürgüp, Göreme, Avanos, ıhlara Vadisi çevresinde (Nevşehir) görülür.



6) KIRGIBAYIR (Badlands: Kötü arazi): Eğimin fazla, bitki örtüsünün seyrek olduğu milli, tüflü arazilerde sel sularının araziyi çok sık bir şekilde yarması ile oluşan yer şekilleridir. En fazla İç Anadolu ve G.Doğu Anadolu Bölgelerinde görülür.



7) PLATO: Akarsular tarafından derince yarılmış yüksek düzlüklere denir. En fazla İç Anadolu Bölgesinde görülür.

İç Anadolu Bölgesi: Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzun yayla.
Akdeniz Bölgesi: Taşeli ve Teke platoları.
G.Doğu Anadolu Bölgesi: G. Antep ve Ş.Urfa platoları
Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum-Kars platoları.
Ege Bölgesi: Bayat (Yazılı kaya ) platosu