dış kuvvetler

DIŞ KUVVETLER

Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir.

TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ

1)Fiziksel (Mekanik ) Çözülme: Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir. Mekanik çözülmede ayrıca tuz ve buz etkisi de vardır.

2)Kimyasal Çözülme: Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır. Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir. Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir.

3)Biyolojik çözülme:Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır.

TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)

Etkili faktörler: 1)İklim şartları

2)Bitki örtüsü 3)Taşların özelliği

4)Arazinin eğimi 5)Zaman

Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur.

1) A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm).

2) B -Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır.

3) C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır.

4) D Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.

OLUŞUMLARINA GÖRE TOPRAK TİPLERİ

1)Taşınmış Topraklar: Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur.

Ör: Alüvyon, lös, moren

Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır.
Türkiye’de bunlardan alüvyon toprağı bulunur.

2)Yerli Topraklar: Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar. Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir. Bitki kök, dal ve yapraklarının çürümesi toprakta çürümesi sonucu humus oluşur. Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır.

A-NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI:

Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür. Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır.

1)Tundra Toprağı: Kutuplara yakın yerde görülür. Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur. Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır.

2)Podzol Toprağı: Soğuk nemli iklim bölgesinin iğne yapraklı ormanları altında görülen toprağıdır. Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir. Verimi düşüktür. Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür.

3)Kahverengi orman toprağı: Ilıman kuşağın nemli iklim bölgesinde görülür. Yayvan yapraklı ormanlar altında görülür. Humus bakımından zengindir. Türkiye’de Karadeniz bölgesinde, Trakya’da, İç Batı Anadolu’nun kuzeyinde ve yer yer İç Anadolu Bölgesinde 1200m’nin üzerindeki yerlerde orman örtüsü altında görülür.

4) Terra-Rossa toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler. Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler. Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde görülürler.

5)Laterit toprağı: Ekvatoral iklim bölgesinde görülürler. Kimyasal ve organik çözülme çok hızlıdır. Bitki örtüsü sık olduğundan humus karışımı çok fazladır. Ancak yıkanmanın etkisiyle toprak mineral maddece fakirleşir.

Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.

B-YARI NEMLİ VE KURAK BÖLGE TOPRAKLARI

Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır. Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır.

Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur. Bu sebeple verimlidirler.

1)Çernozyomlar (kara topraklar): Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır. Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümünde görülürler.

2)Kestane renkli step toprakları: Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür. Humus birikimi azdır. Verimi düşüktür. Kireç ve tuz oranı yüksektir. Türkiye'de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler.

3)Çöl toprakları: Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır. Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur.