Uzaktan Eğitim Programlarına Genel Bir Bakış

UZAKTAN EĞİTİM PROGRAMLARINA
GENEL BİR BAKIŞ



ÖZET

Uzaktan eğitim, dünyada ve Türkiye’de her geçen yıl daha çok yaygınlaşan bir alan olmaya başlamıştır. Eğitim programlarının, katılımcılara son derece büyük kolaylıklar sağlayan internet aracılığıyla ulaştırılmaya başlanması ve teknolojik olanakların eğitim programlarıyla içiçe geçmesi birçok açıdan olumlu gelişmelerdir. Uzaktan eğitim programlarında verilen sertifikaların (ve diplomaların) katılımcılar tarafından değerinin tam olarak anlaşılmasının yanı sıra; sertifika sahibinin bilgi, beceri ve yeterlilik düzeylerinin tam olarak belirlenmesi çok önemlidir. Eğitimin kalitesini belli bir seviyenin altına düşürmemek için bağımsız bir denetleyici kurumun varlığı gerekmektedir. IDEA Türkiye’nin internete dayalı olarak verilen ilk uzaktan eğitim projesi olup yukarıda belirtilen noktalar dikkate alınarak geliştirilmiş örnek bir programdır.


EĞİTİMDE TEKNOLOJİ KULLANIMI

Giderek gelişen teknoloji uzaktan eğitimde de, çift yönlü interaktif dersler, çoklu ortam destekli uygulamalar, daha düşük maliyet gibi bir çok avantaj sağlamaktadır. Teknolojinin daha çok kullanımı hem teknolojinin gelişimini hızlandırmakta, hem de maliyetini düşürmektedir. 1980’li yıllarda kullanılan bir bilgisayar sisteminin maliyeti ile şu andaki bir bilgisayar sisteminin maliyeti arasındaki fark oldukça büyüktür. Artık neredeyse herkesin ulaşabildiği bir internet altyapısı oluşmuş ve internete ulaşım maliyeti oldukça düşmüştür. Uzaktan eğitim de bu ucuzlayan bilgisayar teknolojisinin avantajını kullanmaktadır.

Uzaktan eğitimde temel olarak kullanılan, bire-bir çift yönlü (örn: mektup yoluyla) ve birden-çoğa tek yönlü (örn: televizyon yoluyla) iletişim yöntemlerinin yanında teknolojinin gelişmesiyle birlikte birden-çoğa çift yönlü iletişim (örn:”chat”) de ortaya çıkmıştır. Çift taraflı iletişimin avantajı uzaktan eğitimde sınıf içerisindeki sosyal öğrenmeyi az da olsa sağlamaktadır. Ayrıca internetin ve bilgisayarların giderek daha fazla kullanımı programların tüm dünya tarafından takip edilebilir olmasını ve uzaktan eğitimin de küreselleşmesini sağlamaktadır.

Uzaktan eğitim günümüzde özellikle çalışan insanlar için giderek daha çok önem kazanmakta ve en güncel bilgilere ulaşmak için etkili bir yol haline gelmektedir. Teknoloji daha çok gelişip yaygınlaştıkça, uzaktan eğitim uygulamalarına ulaşım giderek daha da kolaylaşacak ve eğiticiler ile öğrenciler arasındaki etkileşim artacaktır. Böylece daha çok insan; ekonomik, coğrafik, toplumsal ve cinsel sınırlamalardan kurtularak daha rahat ve kolay öğrenme hızına kavuşacaktır. Daha geniş bir erişim sağlanması öğrenme alışkanlıklarını çağa ayak uydurmuş, kendini geliştirmeye açık ve “Yaşam Boyu Eğitim” felsefesini benimsemiş insanlar yetişmesine yardımcı olacaktır. Bu da toplumun öğrenme hızını ve bilinçlenme düzeyini artıracaktır. Böylece toplumumuz çağımızın gerektirdiği niteliklere sahip daha fazla insanı, daha kısa sürede yetiştirilebilecektir. Ayrıca geliştirilecek etkili eğitim programları aynı dili kullanan ülkelerde bir pazar oluşturacak ve çeşitli ekonomik girdileri mümkünleşebilecektir. Bir taraftan bilgi birikimimizi teknolojinin sağladığı imkanlarla ihraç etme potansiyelimiz mevcutken diğer taraftan küreselleşmenin sonucu olarak da ülkemizin tek yönlü bilgi alan pazar haline dönüşmesi söz konusudur.

Öğrenim ortamını daha etkin kılmak için uzaktan eğitim programlarında birçok teknolojik araç kullanılmaktadır. Bu teknolojiler farkında olunmadan ya da ihtiyaç duyulmadan kullanılırsa gerçek etkilerini ve güçlerini gösteremezler. Eğitimcilerin bir çoğu kullandıkları klasik eğitim metodlarına teknolojiyi adapte edememektedirler. Teknoloji konusundaki yetersiz bilgi ise teknolojinin tek başına mesaj niteliği taşıyabileceği yaklaşımını doğurmaktadır. Çünkü bu tip bir yaklaşım öğretimin en önemli temel taşlarından birisi olan içeriği göz ardı etmektedir. Hedef davranışların tam olarak belirlenemediği ve içeriğin zayıf bir biçimde hazırlandığı bir ortamda güçlü bir teknoloji tek başına etkisini gösteremez. Uzaktan eğitimin planlanmasında teknoloji merkez seçilmemeli, tam tersine öğretimsel uygulamalar teknolojinin seçiminde belirleyici olmalıdır. Bu yargı tasarım prensiplerine göre incelenirse eğer, ilk olarak ele alınacak nokta öğretimsel amaçlı bir materyalin veya programın hazırlanmasında bazı basamakların tamamlanması olacaktır. İhtiyaçların önceden belirlenmesi bunlardan en önemlisidir. Katılımcıların varolan teknolojiyi kullanma becerileri de göz önünde bulundurulması gereken diğer önemli noktalardan biridir. Örneğin uzaktan eğitim programlarını yazılı materyallerle yürüten bir kurum o anda kullanılan sistemle video-konferans teknolojisi kullanılarak uygulayabileceği sistemin daha önceden belirlenen bir konu üzerindeki uygulamalarını incelemeli ve daha sonrada öğrenmede önemli bir farkın olup olmadığıyla ilgili bir araştırma yürütüldükten sonra karara varılmalıdır. Eğer iki metodun uzun ölçekli etkilerine bakılarak aralarında önemli bir farkın olmadığı anlaşılırsa bu kurum daha pahalı olan ve altyapı gerektiren ve aynı zamanda yönetimide zor olan yeni sistemi uygulamaktan vaz geçecektir. Sonuç olarak herhangi bir uzaktan eğitim programında teknolojiyi seçmek için gerçekten o teknolojiye ihtiyaç duyulup duyulmadığı dikkatli bir biçimde belirlenmelidir. Kullanılan teknoloji ne olursa olsun esas olan nokta onun uzaktan eğitim alanında en etkili bir biçimde uygulanmasıdır. Teknoloji kullanımı gerektiren eğitim programlarının tasarımında, uygulanmasında ve değerlendirilmesin-de teknoloji kullanımı konusunda donanımlı insanların görev alması gerekmektedir. Bunun yanısıra kullanılan teknolojinin eğitim içeriğiyle uyum içinde olmasına dikkat edilmelidir.

UZAKTAN EĞİTİM

“Öğrenme” sadece bir döneme özgü olan değil, yaşam boyu devam eden bir süreçtir ve ihtiyaç duyulan her zaman ve her yerde mevcut olması gerekir. Geleceğin öğrenme teknolojileri ve yöntemleri sayesinde toplumun her ferdi birer “sürekli öğrenci” durumundadır. Bunun sonucu olarak, hem iş hayatında, hem de kişisel yaşamda bu teknolojiler ve yöntemler öğrenme sürecine katkıda bulunup bireysel gelişimi sağlamada etkin rol oynayacaktır.

Uzaktan eğitim okullarda, üniversitelerde, kamu sektöründe ve özel sektörde önemi yeni kavranarak keşfedilmeye devam edilen ve hızla gelişen bir alandır. En basit biçimiyle uzaktan eğitim, eğiticilerin ve öğrencilerin birbirinden farklı zaman ve mekanlarda çalıştıkları bir sistemdir. Hem akademik amaçlı olarak, hem de mesleki eğitim alanında uygulanabilir. “Home-office” kavramının yaygınlaştığı ve yapılan işin mekandan bağımsız olarak gerçekleştiği bu dönemde, uzaktan eğitim de aynı anlayışla gelişmiştir. Özellikle bilgisayarların ve diğer teknolojik aygıtların kullanımın artması, bilgi değiş-tokuşunu hızlandırmış ve insanların eğitime olan ihtiyacını körüklemiştir. Bu nedenle uzmanlar; uzaktan eğitimin teknik, pedagojik, ekonomik ve politik özellikleri üzerinde yoğun olarak durmakta, buna karşılık insanlar üzerindeki duygusal, sosyolojik ve psikolojik etkileri göz ardı edilmektedir. Sınıf içi eğitim ortamında öğrenci içinde bulunduğu toplumla etkileşime girerek toplumsal gelişimini de tamamlamaktadır. Uzaktan eğitimde öğrencilerin birbiriyle toplumsal etkileşimi oldukça azalmakta, yalnızlık ve yalıtılmışlık duygusu toplumsal etkileşimin yerini almaktadır. Eğitimde insanlarla temas halinde olmak, bilgi alışverişinde bulunmak, kişisel gözlemleri aktarmak, sosyal boyutun dikkate alınmadığı salt bilgisayar yardımıyla gerçekleştirilen uzaktan eğitim programlarının doğasından kaynaklanan bir eksikliktir. Yüz yüze eğitim ve “online-interaktif” bileşenleri olmayan asenkron eğitim programlarında (örneğin açık öğretim programı) insanlar arasında bir etkileşim ortamı olmadığı için sosyal veya grup ile beraber öğrenme olamamaktadır dolayısıyla grup içi destek ve motivasyon arttırıcı etkiler düşüş gösterir. Bu durumda katılımcıların başarısının düşmesi yada hedeflenen bilgi birikiminin öğrenilmesi yerine ezberlenmesi sonucunu doğurabilir ve bilgi dağarcığı geniş ama bilgilerini nasıl kullanabileceğini bilmeyen insanlar grubu oluşmasına neden olabilir.


Etkileşimin azalması, motivasyon düzeyinin ve konsantrasyonun azalmasına neden olur. Bunun sonucunda da akademik başarı düşebilir. Bunların yanı sıra, katılımcılar arasındaki sosyo-ekonomik farklılıkların etkisi tıpkı geleneksel eğitim modellerinde olduğu gibi burada da etkisini gösterebilir. Bilgisayarla iletişim becerileri olanaklar açısından düşünüldüğünde başarı farklılıklarının oluşması kaçınılmazdır

Günümüzde insanların bilgi ve becerilerini ortaya çıkartmak ve onları geleceğe hazırlamak için etkili ve tutarlı eğitim programları hedeflenmelidir. Bunun için ihtiyaçlarının tam olarak bilinmesi ve planlanması şarttır.

Bilinçsiz, plansız hazırlanan ve uygulanan eğitim programlarının verimliliğinden söz etmek mümkün değildir. Bazı kamu kurumlarında katılımcıların imza atarak eğitime katıldıkları bilinmektedir. Bunun sonucunda 17 Ağustos depreminin ardından liyakatsız ve yeterli eğitimi belli bir kalitede alamamış insanlar büyük bir kaos yaşanmasına katkıda bulunmuşlardır. Ülkemizde henüz eğitim kalitesinin önemi tam olarak kavranamamıştır. Eğitimden anlaşılan, sayısal hedefler, sloganlar ve sertifikalar olmuştur. Dolayısıyla öğrenilmesi gereken bilgi ezberlenmiş, nerede ve nasıl kullanılacağının anlaşılması için çaba sarf edilmemiştir. Oysa diploma alma endişesinin bir tarafa bırakılarak bireylerde öğrenme isteğinin artırılması ve bunun bir yaşam tarzı haline getirilmesinin özendirilmesi gereklidir. Ancak şu da bir gerçektir ki, ölçülemeyecek hiçbir şey geliştirilemez ve eğitimde ölçme ve değerlendirme, hataların en aza indirilmesi ve sistemin daha iyiye götürülmesi bakımından çok büyük önem taşımaktadır. Uygulanan eğitim ve sertifika programlarının sivil toplum örgütleri tarafından denetlenmesi gereklidir. Devlete ait denetçi grupların veya özel kuruluşların yaptıkları denetimler gerçek birer kalite kontrolü olarak kabul edilmemelidir. Ülkemizde uygulanan uzaktan eğitim programlarında kaliteyi artırabilmek için üniversitelerin işbirliği içinde çalışması gerekmektedir. Aynı zamanda araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile yurt dışında yapılan çalışmaların ülkemiz şartlarına göre yerelleştirilme çalışmaları yapılmalıdır. Şu an en büyük sakıncalardan birisi de hali hazırda olan “online-uzaktan eğitim” sistemlerinin toplumumuza uyarlanmadan kullanılıyor olmasıdır.

Bir eğitim yönteminin ya da tekniğinin beklenen başarıya ulaşması, o eğitim programının uygulandığı kültüre bağımlıdır. Teknolojik gelişmelere kapalı bir toplumda uzaktan eğitimin uygulanması ve başarılı olması neredeyse olanaksızdır. Bunun için gerekli önkoşul öncelikle o toplumun kültürel nitelikleri ile eğitim programının yöntem ve teknikleri arasındaki açığı kapatmak gerekir. Örneğin gerektiğinde eğitim dili değiştirilmeli, gerektiğinde ise eğitim programının başarılı olabilmesi için adaptasyon çalışmaları yapılmalıdır. Uzaktan eğitim programlarında kullanılan yabancı dilin ve yerine konulamayan yabancı kalimelerin varlığı eğitimin başarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Eğitimde kullanılam bu tür “materyallerin” adapte edilmesi gerekmektedir.

Bu çalışmalar yapıldıktan sonra hazırlanmış olan eğitimin etkinliği ve etkililiği ölçülmelidir. Bu ölçümün yapılması hem programı hazırlayan kişi ve/ya kurumlarca hem de bağımsız (devlete bağlı olmayan özerk) kuruluşlarca yapılmalıdır. Ancak bu şekilde eğitimin ve eğitim sonunda ulaşılması amaçlanan hedeflerin ne kadarına ulaşılabildiği ölçülebilir. Ölçme ve değerlendirme sisteminin etkin olması için yine bilimsel çerçevede ve güvenilir istatistiksel verilere ihtiyaç vardır. Eğitim programlarının tasarlanması ve uygulanmasıyla başlayan, ölçme ve değerlendirmeyle devam eden süreç boyunca son derece özenli ve dikkatli davranılmalı, programın her bir aşaması büyük bir özen ve dikkatle gerçekleştirilmeli, yine aynı şekilde bu aşamalarda elde edilen veriler kullanılarak programın daha sağlıklı olarak yapılandırılması gerçekleştirilmelidir.

Programlar sonunda eğitim alan kişilere verilen sertifikaların, geçerliliklerinin olması için çeşitli denetimler yapılmalı ve bu denetimleri yapacak gerekli kurumlar kurulmalıdır.. Özellikle son zamanlarda ülkemizde sayıca önemli bir artış gösteren sertifika programlarının, nitelik bakımından da beklenen sonuca ulaşıp ulaşmadığının ciddi bir biçimde takip edilmesi, ülkemiz için nitelikli insan yetiştirilmesine büyük katkı sağlayacaktır. Aksi takdirde “sertifika” sözcüğünün yozlaşarak bir pazarlama aracı haline gelmesi kaçınılmazdır.