Kuvarsit..

1. GİRİŞ

1.1. Tanım ve Sınıflama

Kuvarsit; genel olarak kuvars kumu tanelerinin, silisten meydana gelmiş bir çimento ile birbirlerine çok sağlam şekilde bağlanmalarıyla oluşmuş bir kayaç olup, sedimanter ve metamorfik olmak üzere 2 çeşidi mevcuttur.

Kuvarsitin kimyasal bileşimi, kuvars, kumtaşı (kuvarslı gre) ve kuvars kumu gibi SiO2 olup, ancak kuvarsit içerisinde çeşitli miktarlarda feldspat, mika, kil, manyetit, hematit, granat, rutil, kireçtaşı v.b. bulunabilir. Bileşiminde % 95'den fazla SiO2 bulunan kuvarsitlere "Ortokuvarsit" denilmekte olup, sanayide genellikle ortakuvarsitler kullanılmaktadır.

Kuvarsit direnci çok, sağlam ve aşındırıcı kayaçtır. Bu nedenle istihracı ve öğütülmesi oldukça güç ve pahalıdır. Bu sebeple de kuvarsit üretimi, aynı kimyasal bileşimde bulunan kuvars kumu ve kumtaşından (kuvarslı gre), ayrıca daha saf olan kuvarstan, sonra tercih edilmektedir.

Kuvarsitler SiO2 içeriği yüksek ve demir içeriği % 0,4'den az olması durumunda cam ve seramik sanayiinde kullanılabilmektedir. Ayrıca refrakter (silika tuğla), metalürji (demir ve ferrokrom), inşaat (hafif gazbeton yapı elemanları üretimi) sanayiinde de çeşitli amaçlarla kuvarsit kullanılmaktadır.

1.2. Sektörde Faaliyet Gösteren Uluslararası Organizasyonlar

Sektörde faaliyet gösteren başlıca uluslararası organizasyonlar Arjantin, Avusturya, Belçika, Macaristan, Güney Afrika Cumhuriyeti, İspanya ve Norveç gibi ülkelerde bulunmakta olup, bunlar kuvarsitle birlikte kuvars ve kuvars kumu ithalat ve ihracatıyla uğraşmaktadır.

2. DÜNYADA MEVCUT DURUM

2.1. Rezervler

Dünya kuvarsit rezervleri konusunda bilgi sağlanamamıştır. Genellikle tüm ülkelerde geniş kuvarsit rezervleri bulunmaktadır.


2.2. Tüketim

2.2.1. Tüketim alanları

Kuvarsit; kuvars, kuvars kumu, ve kuvarslı grenin kullanıldığı tüm alanlarda kullanılabilir. Başlıca tüketim alanları, cam, seramik, boya, detarjan, dolgu, hafif gazbeton yapı elemanları (Ytong), silika tuğla ve ferrosilisyum üretiminde, hammadde olarak, ayrıca ferrokromun ara ürünü olan silika ferrokrom üretiminde ve demir çelik sanayiinde yüksek fırınlarda asit-baz dengesinin sağlanmasında tüketilmektedir.

2.2.2. Tüketim miktar ve değerleri

Uluslararası istatistiklerde kuvars kumu, kuvars, kumtaşı (kuvarslı gre) ve kuvarsit tüketimleri tek kalemde belirtildiğinden, kuvarsitin dünya tüketimi hakkında bilgi sağlanamamıştır.

2.3. Üretim

2.3.1. Üretim yöntemi ve teknoloji

Kuvarsit tüm dünyada açık işletme yöntemiyle ve iş makinalarıyla üretilmekte olup, delme, patlama, kırma ve öğütme işlemlerinden geçirilerek kullanılmaya hazır hale getirilmektedir.

2.3.2. Ürün standardı

Kuvarsit kullanılacağı sektöre göre ayrı ayrı standartlarda işlenmektedir.

Örneğin:
Cam Sanayii: SiO2 miktarı en az % 96, Fe miktarı % 0,4'den daha az
Gazbeton (Ytong) üretimi: SiO2 miktarı en az % 90, Fe miktarı en çok % 2

Demir Çelik Sanayii: SiO2 miktarı en çok % 95
Ferro Krom üretimi: SiO2 miktarı en az % 96 olmalıdır.

Ayrıca kuvarsit parça büyüklüğü de kullanılacağı yere göre değişmektedir.


2.3.3. Sektörde üretim yapan önemli kuruluşlar

Dünyada kuvarsit üretiminde öne geçmiş ülkeler ve kuruluşlarla ilgili bilgi bulunamamıştır. Ancak Avrupa'daki önemli üretici ülkeler ve üretim miktarları 2.3.5. bölümünde belirtilecektir.

2.3.4. Mevcut kapasiteler ve kullanım oranları

Dünya kuvarsit üretim kapasitesi ve kullanım oranları bilinmemektedir.

2.3.5. Üretim miktar ve değerleri

Avrupa'da kuvarsit üretimi yapan 8 ülkenin 1986-1990 yılları arasında üretim muktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. (1000 ton olarak)

2.3.6. Birim Üretim Girdileri

Dünya kuvarsit üretimindeki birim üretim girdi miktar ve değerleri bilinmemektedir.

2.3.7. Maliyetler

Dünya ülkelerinin kuvarsit üretim maliyetleri bilinmemektedir.

2.3.8. Stok durumu

Dünya ülkelerinin kuvarsit stok durumu bilinmemektedir.

2.4. Uluslararası Ticaret

2.4.1. Ticarette etkin uluslararası kuruluşlar

Dünya kuvarsit ticaretindeki etkin uluslararası kuruluşlar başlıca Belçika ve İspanya'dadır.

2.4.2. Gümrük vergileri, tavizler, teşvikler

Bu bölümle ilgili bilgi bulunamamıştır.

2.4.3. İthalat-ihracat

Dünya ithalat-ihracat istatistiki yayınlarında, kuvarsit, kuvars, kuvars kumu ve kuvarslı gre tek kalemde belirtilmekte olup, kuvarsitle ilgili ithalat-ihracat rakamları bilinmemektedir.

2.4.4. Fiyatlar

Dünya kuvarsit fiyatı kuvarsitin bileşimine, öğütme sonrası tane iriliğine göre değişmekte olup, Batı Avrupa pazarında 8-10 Sterlin/ton FOB civarında olmuştur.

2.4.5. AT, EFTA ve benzeri ülke grupların ticaretteki yerleri

Bu bölümle ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır.

2.4.6. Komşu ülkelerin ticaretteki yerleri

Bu bölümle ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır.

2.5. İstihdam

Dünya kuvarsit üretimindeki istihdam sayıları bilinmemektedir.


2.6. Çevre Sorunları

Kuvarsit üretiminde önemli bir çevre sorunu doğmamaktadır. Ancak özellikle öğütme sırasında ortama serbest kuvars kristalleri çıkması nedeniyle silikoz tehlikesine karşı ıslak öğütme yapılmalıdır.

3. TÜRKİYE'DE DURUM

3.1. Ürünün Türkiye'de Bulunmuş Şekilleri

Türkiye'deki kuvarsitler uluslararası kuvarsit niteliğine uygun sedimanter ve metamorfik kayaçlar halinde bulunmaktadır.

3.2. Rezervler

Türkiye'de MTA Genel Müdürlüğü'nce tespit edilen kuvarsit rezervi 6 372 235 000 tondur. Bu rezervin dağılımı ise aşağıda gösterildiği gibidir.
Türkiye'de MTA tarafından tespit edilen kuvarsit rezervlerin dışında çeşitli kuruluş ve kişilerce maden ruhsatı alınmış (3 adet arama, 9 adet önişletme, 44 adet işletme) toplam 56 kuvarsit sahası bulunduğu tespit edilmiştir.

__________________

3.3. Tüketim

3.3.1. Tüketim Alanları

Kuvarsit; cam, seramik, refrakter (silika tuğla), boya, deterjan, hafif gazbeton yapı elemanı (Ytong), ferrosilisyum, ferrokrom üretiminde ve demir çelik sanayiinde kullanılmaktadır.

3.3.2. Tüketim Miktar ve Değerleri

3.4. Üretim

3.4.1. Üretim Yöntemi ve Teknoloji

Kuvarsit tüm sahalarımızda, açık ocak işletmesi olarak patlayıcı madde ve iş makinaları kullanılarak üretilmektedir. Üretilen kuvarsit daha sonra kırma ya da kırma+öğütme işlemlerinden geçirilmektedir.

3.4.2. Ürün Standardı

Kuvarsit kullanılacağı sektörlere göre ayrı ayrı standartlarda istenmektedir. Bu standartların bazıları (tüvenan cevherde) aşağıda verilmiştir..

Cam Sanayii: SiO2 min % 96, Fe2O3 max % 0,4. Al2O3 max % 2, CaO+MgO max % 0,25, en büyük parça 25x25 cm;.

Hafif gazbeton (Ytong) üretimi: SiO2 min % 90, Fe2O3 max % 2. Al2O3 max % 3, en büyük parça 8x8 cm;
Ferrokrom üretimi: SiO2 min % 96, Fe2O3 max % 1,5. Al2O3 max % 1,5, en büyük parça 15x15 cm;

Demir Çelik Sanayii: SiO2 min % 91, Fe2O3 Al2O3 max % 2, en büyük parça 3,8x3,8 cm'dir.

3.4.3. Sektörde Üretim Yapan Önemli Kuruluşlar

Türkiye'deki kuvarsit üretimi yapan önemli kuruluşların hepsi ürettikleri kuvarsiti kendi fabrikalarında tüketmektedirler. Bunlar yukarıdaki bölümlerde de belirtildiği üzere :

1- Anadolu Cam Sanayi A.Ş.
2- Türk Ytong Sanayi A.Ş.
3- İskenderun Demir Çelik Fabrikası Müessesesi
4- Etibank Antalya Elektrometallurji San. İşl. Müessesesi
5- Karabük Demir Çelik Fabrikası Müessesesi'dir.

Sektördeki diğer üreticilerden bazıları ise;

Ak-İş Maden ve Tic.Ltd.Şti. (Aydın), Özmaden Maden ve Tic.Ltd.Şti (Çanakkale)'dir.

3.4.4. Mevcut Kapasiteler ve Kullanım Oranları
Kuvarsit üretimi yapan önemli kuruluşların hepsi ürettikleri kuvarsiti kendi fabrikalarında hammadde ya da girdi olarak kullanmaktadırlar. Bu nedenle kuvarsit üretim miktarları mamul madde üretim miktarına göre değişmekte olup, esasen Türkiye'deki kuruluşların kuvarsit üretim kapasiteleri üretilen kuvarsite nazaran çok daha yüksektir.

3.5. Dış Ticaret

3.5.1. Gümrük Vergileri, Tavizler ve Teşvikler

Ülkemizde kuvarsit ihracatında gümrük vergisi alınmamakta, ayrıca kuvarsit ihracatı çeşitli oranlarda teşvik edilmektedir.

Kuvarsit ithalatında ise AT ve EFTA ülkeleri için % 3,5 diğer ülkeler için ise % 7 gümrük vergisi ile ithalatın CIF bedelinin % 19'u oranında Toplu Konut Fonu bedeli alınmaktadır.

3.5.2. İthalat - İhracat

D.İ.E. verilerinde 1989-1992 yılları arasında kuvarsit ihracat ve ithalatı bulunmamaktadır. Ancak İstanbul Maden ve Metal İhracatçıları Birliği Genel Sekreterliği'nden alınan bilgilere göre 1992 yılı içerisinde 18 322,65 ton kuvarsit ihraç edilerek 573 466,97 Amerikan Doları, 1993 yılı ilk 9 ayı içerisinde de 1396 ton kuvarsit ihracatı gerçekleştirilerek 124 049,72 Amerikan Doları kazanılmıştır.

3.5.3. Fiyatlar

Yurdumuzdan ihraç edilen kuvarsit 1992 yılında 31,3 USA Dolar/ton, 1993 yılında da 88,86 USA Dolar/ton bedellerle satılmıştır.

3.5.4. AT, EFTA ve Benzeri Ülke Gruplarıyla Ticaret

Türkiye'nin kuvarsit ithalatı yoktur. İhracatı ise çok önemsiz miktarlardadır.

3.5.5. Komşu Ülkelerle Ticaret

Türkiye'nin komşu ülkelerle kuvarsit ticareti yoktur.

3.6. İstihdam

D.İ.E. verilerine göre 1990 yılında kuvarsit üretimi yapan 5'i Devlet 17'si Özel sektör olmak üzere toplam 22 işyeri mevcuttur.
Kuvarsit üretimi yapan önemli kuruluşların 1993 yılında ortalama işçi sayıları (müteahhit ve taşeron işçileri dahil) aşağıdadır.

TABLO 9. Kuvarsit üretiminde ortalama işçi sayıları

Anadolu Cam Sanayi A.Ş
32 adam/gün
Türk Ytong Sanayi A.Ş.
10 adam/gün
Karabük Demir Çelik İşletmeleri
7 adam/gün
Ereğli Demir Çelik İşletmeleri
20 adam/gün
İskenderun Demir Çelik İşletmeleri
20 adam/gün
Özmaden Kuvarsit Ltd.Şti.
20 adam/gün

3.7. Çevre Sorunları

Kuvarsit madenciliği önemli sayılacak bir çevre kirliliğine neden olmamakla birlikte, 1.1.1994'de yürürlüğe girecek olan Çevre Kanunu (Ç.E.D.) yönetmeliği nedeniyle, bu tarihten sonra işletmeye açılacak kuvarsit madenlerinin çalışma izinlerinin oldukça zor alınacağı tahmin edilmektedir.

Ayrıca özellikle İstanbul, Gebze ve Trakya kuvarsit rezervleri üzerinde ve yakınlarında çok hızlı bir şehirleşme yaşanmaktadır. Öte yandan aynı bölgenin kuvarsit rezervlerinin hemen hemen tamamına su toplama havzası sınırları içerisinde kalmıştır.

4. MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRMESİ

4.1. Altıncı Plan Dönemindeki Gelişmeler

D.İ.E. verilerine göre kuvarsit üretimi tüvenan olarak 6. plan döneminde bir önceki döneme göre % 100'ün üzerinde bir artış gösterirken, ihracatta hiç bir gelişme gerçekleştirilememiştir.

4.2. Sorunlar

Kuvarsit işletmeciliğinde herhangi bir önemli sorun yoktur. Ancak mevcut maden mevzuatının her saha için bir ruhsat vermesi ve Zonguldak çevresi içinde Havza-i Fahmiye Kanununun yürürlükte olması nedeniyle birçok saha için maden ruhsatı alınamamaktadır. Bu nedenle maden ruhsatlarının madenin grubuna göre verilmesi için Maden Kanununda değişiklikler yapılmalıdır.

Ayrıca bazı kuvarsit sahalarına Taşocakları Nizamnamesi'ne göre ruhsat verildiği bilinmektedir. Bu nedenle Taşocakları Nizamnamesi'nin kaldırılarak, tüm yeraltı kaynaklarının Maden Kanunu kapsamına alınması yerinde olacaktır.

4.3. Dünyadaki Durum ve Diğer Ülkelerle Kıyaslama

Kuvarsit dünyanın hemen hemen her ülkesinde bulunabilmektedir. Uluslararası kuvarsit ticareti önemli boyutlarda değildir. Türkiye ihtiyaç duyduğu kuvarsiti kendisi üretmektedir.

5. YEDİNCİ PLAN DÖNEMİNDE BEKLENEN GELİŞMELER VE ÖNERİLER

5.1. Projeksiyonlar

5.1.1. Talep Projeksiyonu

7. plan döneminde kuvarsit talebinde 6. döneme nazaran önemli bir değişiklik beklenmemektedir.

5.1.2. Üretim Projeksiyonu

7. döneminde de önceki dönemde olduğu gibi kuvarsit üretiminin, talebe paralel gideceği, mevcut üretim kapasitesinin kuvarsit talebini çok rahatlıkla karşılayacağı anlaşılmaktadır.

5.1.3. İhracat Projeksiyonu

Türkiye'nin bu güne kadar oldukça önemsiz miktarlarda olan kuvarsit ihracatında 7. dönem içinde de önemli bir değişiklik olacağı tahmin edilmektedir.

5.1.4. İthalat Projeksiyonu

Türkiye'nin kuvarsit rezervlerinin yeterli olması ve üretim kapasitesinin yüksek olması nedeniyle 7. dönem içinde ithalat beklenmemektedir.

5.2. Teknolojik Alanda Beklenen Gelişmeler

Kuvarsit üretim ve tüketiminde, 7. dönem içinde, teknolojik alanda herhangi bir değişiklik ve gelişme beklenmemektedir.

5.3. Yatırımlar

5.3.1. Devam Eden Yatırımlar

Kuvarsit üretim ve tüketimi ile ilgili devam eden bir yatırım yoktur.

5.3.2. Planlar Yatırımlar

7. dönemde kuvarsit üretim ve tüketimi ile ilgili planlanan herhangi bir yatırım bilinmemektedir.

5.3.3. Muhtemel Yatırım Konuları

6. Beş Yıllık Kalkında Planı'nın kuvarsit bölümünün 4. maddesinde önerilen yatırımların hiçbiri gerçekleşmemiştir. Kuvarsit üretim ve tüketimini artıracak olan bu öneriler kısaca;

a) Dinas tipi asit refrakter tuğla fabrikaların açılması,
b) Ferrosilikon fabrikası yapılması,
c) Bitlis civarına cam fabrikası yapılmasıdır.

Ayrıca ana hammaddesi kuvarsit olan ve büyük ölçüde ısı tasarrufu sağlayıp, 6. dönem içinde büyük şehirlerimizde hep gündemde olan hava kirliliğinin önlenmesinde önemli katkısı olan, hafif gazbeton yapı elemanlarının (Ytong) üretimin ve tüketiminin teşvik edilerek, ülkemizin her bölgesinde hafif gazbeton yapı elemanları (Ytong) fabrikalarının kurulması ülkemiz için uygun olacaktır.

5.4. Yedinci Plan Dönemine İlişkin Beklentiler

Yukarıdaki 3.7 ve 4.2 numaralı bölümlerde belirtilen sorunların 7. dönemde çözülmesi ve 5.3.3. numaralı bölümde belirtilen yatırımların gerçekleştirilmesi beklenmektedir

6. POLİTİKA ÖNERİLERİ

-Ülkemizin kuvarsit madeni açısından oldukça zengin olduğu bilinmektedir. Ancak, tüm kuvarsit yataklarımızın envanteri çıkarılmalı, arama ve kalite tespit çalışmaları desteklenmeli ve hızlandırılmalıdır.

-Maden Kanunu ve Havza-i Fahmiye Kanununda değişiklik yapılarak, maden ruhsatları maden gruplarına göre verilmelidir.

-Taşocakları Nizamnamesi kaldırılarak, taş ve kum ocakları Maden Kanunu kapsamına alınmalıdır.

-Su havzalarını koruma yönetmeliği, gözden geçirilerek, gerekli önlemleri alarak kirlilik yaratmayacak maden işletmelerine izin verilmelidir.

-Özellikle kış aylarındaki hava kirliliğinin önlenmesi ve yakıt tasarrufu sağlanması için hafif gazbeton yapı elemanları (Ytong) üretim ve tüketimi teşvik edilmeli, yapılacak tüm yapıların ısı yalıtım yönetmeliğine uygun olması sağlanmalıdır.

__________________