Biyoloji Ders Notları_7

HÜCRE BÖLÜNMELERİ
Canlıların soylarını devam ettirebilmeli için kendileturkforum.netrine benzer bireyler oluşturulmaları gerekir. Üreme olaturkforum.netrak bilinen bu olayın gerçekleşmesi ancak hücre bölünturkforum.netmeleriyle sağlanır. Canlılarda görülen hücre bölünmeleri
a. Endomitoz: Çekirdek bölünmesi izlenemeyen hücre bölünmesidir.
Örnek: Amip
b. Mitoz bölünme: Eşeyli ve eşeysiz çoğalan tüm canlılarda gamet oluşumunu sağlayan temel hücre böturkforum.netlünmesidir.
c. Mayoz bölünme: Eşeyli üreme yapan canlılarda gamet oluşumunu sağlayan bölünmedir.
HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ
Hücrelerin büyümesi, hücrelerde iki tür dengesizlik yaratır.
1. Yüzey hacim dengesizliği
Yüzey ve hacim büyümesi dengesizliği:
a. Madde alışverişinin yetersizliğine neden olur.
b. Sitoplazmada madde difüzyonunun etkin bir şekilde yapılmasını zorlar.
2. Hacim - Çekirdek dengesizliği
Çekirdek yönetimi, büyük hacimde güçleşir. Hücreturkforum.netnin bölünmesi için iç direktifin verilmesi gerekir.Yeterli büyüklüğü ulaşmamış hücreye iç direktif verilemez.
HÜCRENİN HAYAT DÖNGÜSÜ
Hücrelerin yaşam döngüsünde 3 dönem vardır. Bu döngü iki mitoz bölünme arasındaki devredir.
G1 fazı: Hücrede RNA ve protein sentezi yapılırturkforum.netken DNA sentezi yoktur. (Dinlenme)
S fazı: DNA sentezturkforum.netlenmeye başlar RNA senturkforum.nettezi deturkforum.netvam eder protein sentezi iki katına çıkar. (interfaz)
G2 fazı: DNA sentezi durur RNA ve protein sentezi G1 aralığı kadardır. Bu fazdan sonra yeni miturkforum.nettoz bölünme gelir.
Mitoz bölünme birhücrelilerde üremeyi sağllar. Çok hücrelilerde ve vücut hücrelerinde ise büyüme, onarım (regenerasyon) doku yenilemesini sağlar. (Bitkilerde veturkforum.netgetatif çoğalma ve ilkel hayvanlarda üreme şeklidir)
Mitoz bölünme: 3 aşamada gerçekleşir.
1.İnterfaz
2. Çekirdek bölünmesi
3. Sitoplazma bölünmesi
İnterfaz: Hücre bölündükten sonra ikinci kez bölünturkforum.netmesi başlayıcaya kadar geçen evredir. Hücre bölünme mesajını alınca bölünme hazırlıklarının yapıldığı evredir.
1. DNA eşlemesi (kromatin ipliklerin eşlenmesi)
2. Hayvansal hücrede sentriol çiftleri bölünür. İğ ipturkforum.netlikçikleri oluşmaya başlar. Sentrioller zıt kutuplara çekilturkforum.netmeye başlar.
3. ATP ve organik madde sentezi hızlanır
4. Endoplazmik retikulumlar yıkılır.
Çekirdek bölünmesi (KARYOKİNEZ) : Profaz - Meturkforum.nettafaz Anafaz ve Telofaz evrelerinden ibarettir. Bu süturkforum.netreçte çekirdek tam olarak eşini oluşturur.
Profaz: Interfazda gözle görülmeyecek şeturkforum.netkilde olan kromoturkforum.netzomlar sentromerlerinturkforum.netden birbiturkforum.netrine yapişik iki kroturkforum.netmotitli hale gelirler. Bunlara karturkforum.netdeş kromatid denir. Profaz sonuna dogru sentriollerin zit kutuplara çekilmesi tamamlanir. Ig iplikler oluşur. Çekirdekçik ve çeturkforum.netkirdek zari kaybolur.
Metafaz: Kromozomlar hücrenin ekvatoral düzlem denilen orta düzlemine yerleşirler. Kisa ve kalin bir hal alirlar (Boyanir ve görülürler) iki kromatitli kromozomlar sentromerlerinden ig ipliklerine baglanirlar. Sentromerin bölünmesiyle kromatitler birbirinden ayrilirlar
Anafaz: Sentromerlerin bölünmesiyle birbirinden ayrilan kardeş kromatitler, (V) şeklinde sentromerleri önde olacak şekilde zit kutuplara çekilirler.
Telofaz: Kromozomlarin hücrenin iki zit kutubunda toplanmasiyla başlar. Kromozomlarin çevresinde çekirturkforum.netdek zari, çekirdekçik yeniden oluşur. Kromozomlar uzun iplikler haline geçerek kromatin yumak haline gelirler. Ig iplikleri kaybolur.
Sitokinez: (Sitoplazma bölünmesi)
Bitki ve hayvan hücrelerinde farlilik gösterir. Hayvan hücrelerinde hücre zarinin diştan içe dogru bogumlanturkforum.netmasiyla, bitki hücrelerinde iki çekirdek arasinda hücre plagi (ara bölme) oluşarak sitoplazma bölünür. Ara bölme çepere dogru ilerleyerek sitoplazmayi böler.
Bitki hücrelerinde Ig ipliklerinin oluşmasi hayvansal hücturkforum.netrelerden farklidir. Ig iplikleri sitoplazma ipliklerinden oluturkforum.netşurlar.
••• Mitoz bölünme sonucu oluşan iki hücre kalitsal madde (çekirdek materyali) bakimindan özdeştir. Böyturkforum.netlece kuşaklar boyu hücrelerin kromozom sayisi ve düturkforum.netzeninin sabit kalmasi yani belli bir türün genetik yapisinin sürekliligi saglanmiş olur.
••• Mitoz bölünme hızı canlıdan canlıya değiştiği gibi aynı canlının farklı doku hücrelerinde de değişiklikler gösturkforum.netterir.
••• İnsanda epitel doku, kan hücreleri, üreten dokuturkforum.netlarda, bağırsak mükozasındaki hücrelerde sürekli böturkforum.netlünme görülür. Dil, karaciğer ve mide hücrelerinin de returkforum.netgenerasyon yetenekleri yüksektir.
••• Sinir ve retina hücreleri belli bir yaştan sonra bölünmez.
••• Mitoz hızı canlının embriyon ve gençlik döneturkforum.netminde hızlıdır. Gelişme tamamlandıktan sonra bölünme hızı da yavaşlar, ve belli bir süre sonra sabit hızda deturkforum.netvam eder. Yaşlanınca mitoz hızıda yavaşlar.
MAYOZ BÖLÜNME
Eşeyli çoğalan canlılarda üreme hücrelerinin oluşuturkforum.netmunu sağlayan bir özel bölünmedir.
Bu bölünme
2n = Diploit sayıyı haploid = n sayıya indirgeme amaturkforum.netcını taşır.
Çiçeksiz bitkilerde, omurgasız hayvanların bazılaturkforum.netrında sıtma parazitinde mayoz bölünmeyle haploid hücturkforum.netreler oluşur ancak bu hücreler gamet = üreme hücresi değildirler. Yine bazı suyosunlarında da döllenmeyle oluturkforum.netşan zigot mayoz bölünme geçirerek haploid hücreler oluştururlar. Zigotun mayozla bölünmesi türün bireyleriturkforum.netnin haploid kromozomlu olmasındandır.
Bitki ve hayvanların üreme organlarında bulunan üreme ana hücresi (gametonium) mayoz bölünme geçiturkforum.netrerek gametleri oluşturur.
Mayoz bölünme bir kez kromozom ve iki kez de çeturkforum.netkirdek bölünmesinden ibarettir.
I. MAYOZ (I. Çekirdek bölünmesi)
I. Profaz: En önemli ve en uzun geçen evredir
Beş ayrı dönem içerir.
• Kromatin materyali uzun helezon şeklinde kromozomlar halini alir.
• Anne ve babadan gelen kromozomlar yan yana gelerek çiftler oluştururlar.
• Anne babadan gelen kromozomlar (homolog) senturkforum.nettromerlerine kadar bölünerek iki kromatitli olur. 4 kromaturkforum.nettitli bu homolog kromozom çiftlerine tetrad denir. Tetrad sayısı haploid kromozom sayısı kadardır. İşte bu evrede farklı homolog kromozomlar kendi aralarında parça alışverişi (gen değişimi) yapabilirler.
Farklı homolog kromozomlar arasındaki parça değişimi olayına krosing-over (crossing-over) denir. Bu olayla yeni gen dizilişleri (rekombinasyon) oluşur. Ancak anlamak için bagli genleri bilmek gerekir. Bagli genler ayni kromozom üzerinde bulunur sonraki kuşakturkforum.netlara birlikte geçerler.
Mayoz bölünmede tetrad durumunda iken her farkli homolog kromozom çifti arasinda sinapsis vardir. Ama crossing-over olmayabilir. Crossing -over gen dizilişturkforum.netleturkforu m.netrini degiştirir. Alel genlerin orjinaldekine göre farkli bir şekilde bir araya gelmeleri olayina rekombinasyon denir. Crossing over olasiligi yakin baglanti genlerinde daha az, uzak baglanti genlerinde ise daha yüksek olasiliktaturkforum.netdir. crossing -over noktalarına kiazma denir
• Homolog kromozomlar birbirinden uzaklaşir sadece kiasma noktalarinda baglanti devam eder.
• Homolog kroturkforum.netmozomlar birbirinden ayrılırlar I. Profaz sonunda kromoturkforum.netzom materyalinde değişme olduğu halde azalma olmaz.
I. Metafaz: Homolog kromozomlar ekvatoral plakta çiftler olarak yerleşirler.
I. Anafaz: Her bir homolog kromozomun kromatitleri sentromerleri ayrılmadığı için birbirinden ayrılmazlar. Homolog kromozom çiftinin biri bir kutba diğeri diğer kutba çekilir. Böylece 2n sayıda kromozomun yarısı (n) birhücreye diğer yarısı (n) diğer hücreye geçer demektir. Bu olay aynı zamanda bir çeşitlilikte yaratmaktadır.
Anneden gelen homolog kromozomlar bir kutba, babadan gelen homolog kromozomlar diğer kutba çekildiğinden çeşitlilik ortaya çıkar.
I. Telofaz : Çekirdekçik ve çekirdek zarları oluşur Ardından sitoplazma bölünür. Böylece iki haploid (n kromozomlu) hücre oluşur. Bazı hücrelerde çekirddek zarı oluşmadan ikinci mayotik bölünmeye geçilir.
II. Mayotik Bölünme: I. Mayotik bölünmeden daha kısadır. İki bölünme arasında interfaz görülmez. Sadece sentrozom bölünmesi olur. Çekirdek bölünmesinin evreturkforum.netleri mitozda olduğu gibi gerçekleşir. Her haploid hücreturkforum.netden iki hücre oluşur.
Hayvanlarda yumurta hücresinin oluşmasına oogeturkforum.netnez, sperm hücrelerinin oluşmasına ise sepermatogenez denir.
İKİ BÖLÜNMENİN KARŞILAŞTIRMASI
MİTOZ
Vücut hücrelerinde (n,2n,3n) görülür.
Kromozom sayısı değişmez.
Bölünme sonunda iki hücre oluşur.
Bir kromozom bir çekirdek bölünmesidir.
Bölünmenin temelini kardeş kromatitlerin ayrılıp farklı hücrelere geçmesidir.
Sürekli bir olaydır.
Kalıtsal devamlılık sağlar.
Onarım, büyüme gelişme ve bir hücrelilerde üremeyi sağlar.
Oluşan hücreler uzun ömürlüdür.
Sinapsis, tetrat ve erossing, over görülmez.
MAYOZ
Eşey ana hücrelerinde (2n) görülür.
Kromozom sayısı yarılanır.
Bölünme sonunda dört hücre oluşur.
Bir kez kromozom iki kez çekirdek bölünmesidir.
Temel olay farklı homolog kromozomların ayrılıp farklı hücrelere geçmesidir.
Ergenlikte başlar, üretkenlik süresince olur.
Kalıtsal çeşitlilik sağlar.
Çok hücrelilerde üremeyi sağlar.
Oluşan hücreler kısa ömürlüdür.
Sinapsis, tetrad ve crassing-over görülür.