Biyoloji Ders Notları_8

HÜCRE TEORİSİ

Hücre teorisinin içeriğini oluşturan temel bilgiler:

• Hücre hem işlev hem de yapi bakimindan organizturkforum.netmanin tüm özelliklerini taşiyan en küçük yapi birimidir.

• Hücreler ya tek başina bir organizmadir ya da çok hücreli canlilarda belirli görevleri yapacak şekilde grupturkforum.netlanmiştir.

• Yeni hücreler var olan hücrelerin bölünmesiyle oluturkforum.netşurlar.

• Her hücrede metablizmal etkinlikler solunum, sinditurkforum.netrim (biyosentez gibi) sürdürülmelidir.

Hücre 3 temel bölümde incelenir.

HÜCRE ZARI

Hücre içeriğine dış ortamda ayırır.

• Prokaryot ve ökaryot tüm hücrelerde vardır.

• Canlıdır. Bu nedenle hücre içi sıvı miktarındaki deturkforum.netğişime uygun olarak bözülür ya da genişler.

• Seçici geçirgen özelliğe sahiptir.

• Akıcı mozaik zar modeline sahiptir.



Hücre zarı fosfolipit tabakada yüzen protein ve gliturkforum.netkoprotein moleküllerinden oluşan yapıya sahiptir. Hücre zarının hücre çevresinde sürekli hareket halinde olduğu kabul edilir.

• Aynı zar yapısı tüm organellerin çevresinde de varturkforum.netdır.

• Hücre zarının yapımı ve onarımı GOLGİ tarafından gerçekleştirilir.

• Hücre zarının seçici geçirgenliğini glikoprotein ve lipoproteinler düzenler.

• Hücre zarının en önemli görevi madde giriş-çıkışını sağlamasıdır.

• Hücre zarının yüzeyi düz değil kıvrımlı bir yapılıştaturkforum.netdır.


HÜCRE ZARINDAN HANGİ MADDELER GEturkforum.netÇEBİLİR?

Seçici geçirgen özellikte olması nedeniyle bazı madturkforum.netdeler zardan geçebilirken bazıları geçemez.

Zardan geçebilen maddeler:

• Küçük moleküller (glikoz, pentoz, a.asit, yağ asiti, su, CO2, O2....)

• Polimerler yapı taşlarına ayrılmadan geçemez.

• Nötr moleküller iyonlardan daha kolay geçer.

• İyonlarının geçişini zorlaştıran neden hücre zarının da iyonik yapıda olmasıdır. (negatif iyonlar, pozitif iyonlarturkforum.netdan daha kolay geçer.)

• Yağda çözünen maddeler. (Bu maddeler zarın seturkforum.netçici geçirgenliğini bozar yağ tabakayı eritir.)

• Suda çözünen moleküller


HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞİ NASIL OLUR?

Hücrelerin çevreleriyle madde alış verişi iki şekilde olur.

1. DÜFİZYON

Bu iletim biçiminde

• Enerji harcanmaz

• Hareketin yönü, difüzyonu olan maddenin çok olturkforum.netduğu ortamdan az olduğu ortama doğrudur.

• Hem canlı hem de cansız sistemlerde gerçekleşir.

• Ortam sıcaklığı difüzyon hızını etkiler.

• Difüzyonla hücreler porlarından geçebilecek çaptaki molekülleri alırlar.

• Çözücü maddelerin (su) difüzyonuna OSMOS

• Çözünen maddelerin difüzyonuna DİALİZ denir.

Hücreler osmos'la bulundukları ortamla su alış verişi yaparlar. Bu şekilde hücre içi su konsantrasyonlarını beturkforum.netlirli oranda tutarlar.



Su molekülleri difüzyonla zardan içeri girerek tüpteki su düzeyinin yükselmesine neden olur. Tüpteki su baturkforum.netsıncı şeker çözeltisindeki osmotik basınca eşit olduturkforum.netğunda denge sağlanır. Su difüzyonu durur.

Osmotik basınç; su moleküllerinin zardan geçerek iç ve dış ortamda su konsantrasyonunu aynı yapma eğiliturkforum.netminden kaynaklanır. Bu hücre içi sıvısında çözünmüş olarak bulunan bazı moleküllerin sağladığı basınç farkıturkforum.netdır.

Glikoz, protein, tuzlar; osmotik basınç doğurturkforum.netmada aktif maddelerdir.

Nişasta ise suda çözünmediğinden osmotik basınç oluşturamaz. (inaktif)

SONUÇ Osmotik basınç; hücre içeriğindeki ya da çözeltideki çözünebilen maddelerce kazanılan ve osturkforum.netmozu sağlayan su basıncıdır.

Hücrelerin osmosla ilgili 3 değişik durumu vardır.

a. PLAZMOLİZ;

Hücrenin kendine oranla daha yoğun (Hipertonik) orturkforum.nettamda osmos gereği su vererek büzülmesidir.

b. DEPLAZMOLİZ

Plazmolize uğramış bir hücrenin kendine oranla daha fazla su bulunduran (hipotonik) bir ortamda su olaturkforum.netrak ilk durumuna gelmesidir.

c. TURGOR

Hücrenin su oranı yüksek (hipotonik) ortama konulturkforum.netduğunda osmos gereği su alarak şişmesidir.

••• Hayvansal hücreler hipotonik ortamda patlayabiturkforum.netlirler (HEMOLİZ= Dağılma)

••• Bitkisel hücrelerde selüloz çeper bulunduğundan hemoliz olmadığı gibi turgor basıncının artması direnç (diklik) sağlar.

TURGOR BASINCI

Hücre içine giren ve hücre zarını dışa iten su basınturkforum.netcıdır.

••• Bir hücre kendisiyle aynı osmotik basınçtaki çöturkforum.netzeltiye konursa su difüzonu olmaz. Bu tür bir ortam hücre içeriğiyle İZOTONİK olur.

••• Hücrenin bulunduğu sıvı ortamın madde derişimi hücreninkinden büyük ise hücreye göre bu ortam Hİturkforum.netPERTONİK tir.

••• Eğer hücrenin bulunduğu sıvı ortamda çözünmüş madde derişimi hücreye oranla düşükse bu ortam Hİturkforum.netPOTONİK tir.



• Hücre özsuyundaki su difüzyonla ortama geçer.

• Hücre özsuyunun hacmı azalır.

• Hücre özsuyu çepere basınç yapamadığından sitoplazma zardan ayrılır.

Bitki hücrelerinde hücre çeperi turgor basıncı nedeturkforum.netniyle, hücrenin parçalanmasını önler. Bitkilerin dal uçları ve otsu gövde ve dallarda dikliği sağlar.

Örnek: Mimozadaki dokunmaya karşı hareketler plazmoliz ve turgor olayı ile açıklanır.

Sonuç:

• Difüzyon ve osmos hem canlı hem de cansız hücreturkforum.netler için geçerlidir.

• Madde iletimi her iki ortamın yoğunlukları eşit olunturkforum.netcaya kadar devam eder.

• Hücrenin bir katkısı olmadan gerçekleşen olaylar olduklarından ATP harcanmaz.

• Zardan geçebilecek çaptaki moleküller geçişebilirturkforum.netler.

• Madde moleküllerinin kinetik enerjisi geçişmeyi saglar. Molekül sayisi, sicaklik gibi etkenler difüzyon hiturkforum.netzini degiştirebilir.

2- AKTIF TAŞIMA

Difüzyon ve osmosda iki ortamin molekül sayilari (ayni cinsten) eşitleninceye kadar iletim devam eder. Bu yüzden bir hücre bulundugu ortamdan istedigi kadar madde alamaz ya da atamaz.

Hücreler eşit yogunlukta ya da az yogun ortamlarda madde alabildikleri gibi daha yogun ortamlara madde veturkforum.netrebilirler. Bu tür olaylarda hücre ATP ve enzim çiftinden yararlanir.

AKtif taşima yalniz canli hücrelerde görülebilir bir olaydir. Aktif taşimanin zorunlu oldugu hücrelerde mitoturkforum.netkondri sayisi çok olmalidir.

Aktif taşima ile hücreler ortama oranla madde deriturkforum.netşimini artirirlar. Iyonlari iletebilirler.

Böbrek tüpleturkforum.netrindeki geri emilme sinir hücrelerindeki impuls bu olaya örturkforum.netnektir.

3. KOFUL OLUŞTURMA

Hücre zarindan madde geçişinin özel şeklidir. Hücturkforum.netrenin bulundugu ortamdan ya da kendi içeriginde buluturkforum.netnan büyük molekülleri iletmesidir.

ENDOSITOZ

Hücrenin zarinda degişiklik yaparak sitoplazmaya madde almasidir. Endositozun iki degişik şekli vardir.

a- FAGOSİTOZ (Yutma)

Hücrenin suda çözünmeyen bir polimeri ya da organik besin parçalarını sitaplazmaya almasıdır. Böyle bir madde molekülünü ya yalancı ayakturkforum.netlarla sararak ya da çöküntü oluşturarak koful haline getiturkforum.netrir.

b- PİNOSİTOZ (İçme)

Suda çözünebilen polimerlerin suyla birlikte alınmaturkforum.netsıdır. Hücre zarı içe doğru cep oluturkforum.netşumuyla koful oluştuturkforum.netrur.

İki olayda da oluşan kofullar lizozom zarlarıyla kayturkforum.netnaşır. Lizozom enzimleri polimeri hidroliz eder. (Hücre içi sindirimi)



EKZOSİTOZ

• Hücre içine alınan polimerlerin sindirim artıklarını taşıyan koful ile hücre zarı kaynaşarak artıkları dışarı atar.

• Hücre içinde oluşan enzim, hormon çeşitli proteinturkforum.netler, bitki hücrelerindeki reçine ve eterli yaglar gibi maddeturkforum.netler golgi yardimiyla küçük koful keseleri haline gelerek dişari atilir.



HÜCRE ÇEPERI (DUVAR)

• Yalnız bitkisel hücrelere özgüdür.

• Ölü olduğundan büzülüp genişlemez.

• Esnek yapıdadır (Turgor ve plazmolizde yalnız hücre zarı büzülüp genişler.)

• Selüloz liflerden yapılmıştır.

• Üzerinde geçitler vardır. Geçitlerin madde giriş çıturkforum.netkışında düzenleyici etkisi yoktur.

• Hücreye destek olur, direnç sağlar.

• Yaşli hücrelerde çeperin yapisina lignin (odun özü) süberin (mantar özü) - mumsu madde (kütin) birikir.

• Geçirgendir. (geçitler porlardan büyüktür)

• Bakteri hücre çeperi selüloz bieşiminde degildir.



HÜCRE SITOPLAZMASI

Hücre zari ile çekirdek zari arasini doldurur. Organel ve plazmadan oluşur.

Hücre Organelleri:
Solunum, sindirim gibi yaşamsal etkinlikler ökaryot hücrelerde organellerle gerçekleştirilir. Ribozom ve senturkforum.nettrozom dişindaki organeller zarla çevrilidir.


Endoplazmik Retikulum (E.R) :

Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. Hücre zari ile çekirdek zari arasindaki kanalcik ve boruturkforum.netcuklardir. Hücre zarindan daha incedir. Granüllü (ribozom taşir) ve granülsüz (ribozomsuz) endoplazmik retikulum olmak üzere iki çeşittir.

Granülsüz endoplazmik retikulumlar yag, glikojen, hormon sentezinde etkili olur.

endoplazmik retikulumlar hücre de madde iletiminde (içe, dişa) ve depoturkforum.netlanmasinda etkili olduklari gibi ayni anda oluşan asidik ve bazi tepkimelerin birbirinden etkiturkforum.netlenmemelerini saglaturkforum.netyan bölmeler oluşturur. Ribozom-larda sentezlenen madturkforum.netdeleri golgiye taşir.

Ribozom:

Çekirdek zari, ER, sitoplazma sivisi, mitokondri ve kloroplastlarda bulunur. Çok küçük organellerdir. Protein ve RNA'dan yapilmişlardir. Virüsler dişindaki tüm hücreturkforum.netlerde bulunurlar. Protein sentez merkezidirler.

Ribozom biri küçük digeri büyük iki alt birimden oluturkforum.netşur. Protein sentezinde alt birimler birbirine yapişir. Sentez tamamlaninca ayrilirlar.

Mitokondri:

Çift katli zarla çevrili büyük organellerdir. Iç zar yüzeyi genişletmek için katlanmalar (krista) yapar. Dolgu madturkforum.netdesi (matrix) DNA - RNA - Protein - Lipit ribozom içerir. Solunum enzimleri krista yüzeyine birikmiştir. Oksijene elektron taşimada rolü olan ETS taşirlar.

Bakteri, yeşil alg ve memeli alyuvarlarinda bulunturkforum.netmazturkforum .netlar.

Mitokondriler,

• O2'nin kullanıldığı

• CO2'nin üretildiği

• Suyun üretildiği

• ATP'nin üretilip depolandığı

organellerdir. (Oksidatif fosforilasyon)



Golgi Cisimciği:

Olgunlaşmış sperm ve kan hücreleri hariç tüm bitki ve hayvan hücrelerinde bulunurlar. Salgı maddelerinin oluşturulması, paketlenmesi ve salgılanmasından sorumturkforum.netludur.

Sentez yapan hücrelerde

• Glikoprotein

• Lipoprotein

• Selüloz

• Glikojen sentezi yaparlar

Hücre zarının yapımında görevlidir. Değişerek lizoturkforum.netzomları oluştururlar.

Hayvanlarda pankreas, hipofiz gibi salgı bezlerinde bitkilerde nektar bezi ve salgı dokusunda gelişmişlerdir.



Lizozom:

Hücre içi sindirim ezimlerinin paketlendiği organelturkforum.netlerdir. Lipoprotein yapısında tek katlı zarları vardır. Enzimturkforum.netler lizozom içinde etkisizdir. Alyuvar dışındaki tüm hayturkforum.netvansal hücrelerde bulunurlar.

• Fagositoz ve pinositozla hücreye alınan polimerleturkforum.netrin sindirimini

• Döllenmede yumurta zarını spermin delmesini

• Başkalaşim (metamorfoz) geçiren larvalarin ana - babaya benzemesini lizozomlar sağlar.

Belirli süreler için proglanmış hücrelerin süre dolunca lizozomları parçalanır, hücre kendini sindirir. Bu olaya OTOLİZ denir. Cesetlerin kokuşması da otolizle olur.

Sentrozom:

Hayvansal hücrelerde (alg ve mantar hücrelerinde) bulunurlar. Birbirine dik silindir şeklinde iki sentriolden oluşurlar. Sentriol çiftleri bölünme durumunda olmayan hücrelerin çekirdeğine yakın konumdadır. Hücre bölünturkforum.netmelerinde bölünüp farklı kutuplara çekilerek iğ ipliklerini oluştururlar. Kromozomlar iğ ipliklerini takip ederek farklı kutuplara çekilir.



Koful:

Hücre zarından, ER'lerden, çekirdek zarından, golgiturkforum.netden oluşurlar. Bir hücrelilerde ve bitki hücrelerinde daha çok bulunurlar. Hücrelerde artık maddelerin ve fazla sıvıturkforum.netların depolandığı keseciklerlerdir. Bitki hücreleri yaşlanturkforum.netdıkça kofulları da büyür. (Tuzlu artıklar kofulda birikir)

Başlıca 3 çeşittir.

1. Besin kofulu; bir hücrelilerde oluşturulur.

2. Pinositik koful; bitkilerde alınan su kesecikleri birleşerek büyük koful oluştururlar. Hücrenin turgor duturkforum.netrumunda olmasını sağlarlar.

3. Kontraktil koful; tatlı sularda yaşayan bir hücturkforum.netrelilerde görülür. Asıl görevi yoğunluk farkı nedeniyle hücreye giren fazla suyu dışarı atarak hücrenin hemoliturkforum.netzini önlemektir.



Plastitler:

Sadece bitkisel hücrelerde bulunan renk maddeleriturkforum.netdir. Besin sentezi ve depolanmasında etkilidirler. Hücre gençken renksizdirler. Zamanla özgün renklerini kazanırturkforum.netlar. 3 çeşittirler.

1. Kromoplastlar; Bitkiye yeşil dışındaki renkleri katurkforum.netzandıran pigmentlerdir. Çiçek ve meyvelerin kendilerine özgü renklerini verirler.

Ksantofil=Sarı Karotin=Turuncu Likopin=Kırturkforum.netmızı



Kloroplastlar; Yeşil renklidirler. Klorofil demetleri (granum) ve aradolgu maddesinden (stroma) oluşurlar.

• Bazı bakterilerde ve yeşil alglerde klorofil sitoplazturkforum.netmada bulunur.

• Mantarlarda kloroplast yoktur.

• Işigin sagrulmasi

• CO2'nin indirgenmesi

• ATP sentezi

• Suyun fotolizi

• O2'nin oluşmasi

• Glikoz ve nişasta sentezi gerçekleştiren organelturkforum.netlerdir.



Lökoplastlar: Renksiz plastitlerdir. Nişasta, yag proturkforum.nettein depolayabilirler. Bu yüzden en çok depo organlaturkforum.netrinda bulunurlar.

••• Bütün plastitler ışık ve sıcaklık etkisinde birbirine dönüşebilirler.

Hücre Plazması:

Organeller arasındaki kolloid sıvı karışımıdır. % 60 - % 90'ı sudur. Organik (RNA, glikoz, a.asit, proturkforum.nettein, yağ, niturkforum.netşasta...) ve inorganik (mineraller, iyonlar) madde bulunturkforum.netdurur.depola nır.


ÇEKİRDEK

Hücrenin bölünmesi, onarımı, büyümesi, metabolizturkforum.netmal etkinliklerin yapılmasını sağlayan merkezdir.

Çekirdek zarı; hücre zarı yapısındadır. Porları daha büyüktür. Kromozomların sitoplazmaya dağılarak bozulturkforum.netmasını önler. Hücre bölünmesinde eriyerek kaybolurlar.



Kromatin Ağ:

Bölünme başlangıcında ağ biçiminde, bölünme sıraturkforum.netsında kromozom durumundadırlar. Temel yapısını DNA ve protein oluşturur.

Kromozom ik kromatitten oluşur. Kromatitler sentroturkforum.netmerden birbirine bağlıdır. Sentromer kromozomun haturkforum.netreturkforum.net ket merkezidir.

Kromozomlar farklı hücreturkforum.netlerde aynı sayıda olabilirler. Önemli olan kromozomların üzerindeki şifrelerin (genlerin) bezerliğidir.

2n kromozomlu (DİPLOİD) hücrelerde (eşey kromoturkforum.netzomları dışındakiler) çift olarak bulunur.

Homolog kromozom çiftlerinde birbirine karşılık gelen bölgeler (lokus) de bulunan genler aynı kalıtsal özellikler üzerine etkili olurlar.

Çekirdeğin yönetim merkezi olduğu birçok deneyle kanıtlanır.


Çekirdekçik:
Protein ve RNA kapsar. RNA'lar kromozom üzerinde sentezlenir çekirdekçikte