İklim

Atmosferi niteleyen meteoroloji olaylarının bütünüdür. Dünya’nın herhangi bir yerinde hava her zaman aynı değildir. Bir gün açıktır, ertesi gün rüzgâr eser, sonra bir başka gün de don yapar, iklim, sıcaklık, yağmur, rüzgâr, atmosfer basıncı ve bunların yıl boyunca gösterdiği değişimler, gelişmeler gibi öğelerin bütünüdür.
Kürenin yüzeyinde çeşitli iklim tipleri vardır. Dağılımları özellikle enleme, yani Güneş ışınlarının, eğimine göre ayarlanır: ışınlar, dikine indikleri yerleri (Ekvator), çok eğik indikleri yerlere (kutuplar) oranla çok daha fazla ısıtır.
Bir bölgenin iklimi, uzun bir devre içinde atmosfer özelliklerinin (çeşitli yayınımların şiddeti, nemlilik, kimyasal bileşim, rüzgâr, elektriksel durum v.b.) belirli biçimde birleşmesiyle meydana gelir. Günlük gelişmeleri belirleyen hava durumu ile, daha genel anlamı olan iklim terimleri karıştırılmamalıdır. İstanbul’da kışın çok soğuk birkaç gün yaşanabilir, ama İstanbul’un iklimi gene de ılımandır.
Etki alanına ve süresine göre de iklim koşulları dörde ayrılır: yeryüzünün dolaşım kuşakları boyunca çok geniş bir alam süreli olarak etkileyen koşullar iklim kuşağı’nı meydana getirir. Bu kuşak içinde bir kıtanın önemlice bir bölümünü etkisi altına alan koşullar bölgesel iklim terimiyle belirlenir. Bu da, daha dar boyutlarda yerel iklim bölgelerine bölünür; bir orman, kıyı v.b. koşullar yerel iklim yaratır. Çok sınırlı meteoroloji koşullarının etkileriyse mikroklima’yı meydana getirir.
Kutuplara Doğru
Kutup iklimi pek serttir, insanın yaşamasına elverişli değildir. Kışın sıcaklık çoğu zaman -30 derecenin altına düşer. Şiddetli rüzgârlar, müthiş kar fırtınaları yaratır. Yazın, Güneş hiç bir zaman tamamen batmaz (ünlü «gece yarısı güneşi» budur); hava sıcaklığı biraz yumuşar ve karlar kısmen erir.
Ilıman Kuşak
Burada hava sıcaklığı çok daha elverişlidir: Kuzey Yarımküresi’nde yıllık ortalama 10 ile 20 derece arasında değişir ve rüzgârlar batıdan doğuya eser. Kıtaların batı cephelerinin iklimi, iç ve doğu kesimlerin ikliminin tersidir.
Batı cephelerinde, denizden esen batı rüzgârları nem yüklüdür. Yağmurlar sık sık yağar ve havayı yumuşatır: kışın don olayı seyrek görülür, ama yazın da pek sıcak yapmaz. Bu, okyanus iklimi’dir. Ama kıtaların içine doğru girildikçe, rüzgârlar nemini yitirir. Kara iklimi’nde hava daha kuru ve sıcaklıklar arasındaki fark çoktur: kışın don yapar, yazlar ise sıcak ve fırtınalı geçer.
Akdeniz iklimi, ılıman kuşak ile sıcak kuşak arasında bir geçiş bölgesidir. Yazın kuru hava, tropiklerden yukarı çıkar, gök hep masmavi ve aydınlık, hava çok sıcaktır. Kışlar yumuşaktır; yağmur özellikle sonbaharda yağar.
Dönenceler Arasında
Dönencelerin üzerinde nem yüklü rüzgârların gelmesini önleyen hava kütleleri yerleşmiştir. Bu bölgelerde, hemen hemen hiç yağmur yağmaz. Sıcaklıklar hep aşırıdır: gece don yapabilir ve gündüz sıcaklık 40 derecenin üstüne çıkabilir. Bu koşullar altında bitki örtüsü pek güç gelişir. Bu, çöl iklimi’dir.
Dönenceler arasında, mevsimler, sıcaklık farkı göstermez (hava bütün yıl sıcaktır), mevsim değişiklikleri ancak yağış ve kuraklıktan anlaşılır. Bu, tropikal iklim’dir. Ekvatora yaklaşıldıkça kurak mevsim azalır ve Ekvator altında hiç kalmaz: her gün saat 17′ye doğru yağmur yağar. Bu Ekvator iklimi’dir.
Muson
Muson iklimi Hindistan’ı ve Güneydoğu Asya’yı etkiler. Muson, kışın kurak, karadan denize doğru esen bir rüzgârdır. Uzun bir kış kuraklığından sonra, yaz musonu çoğu zaman taşkınlara yol açan pek bol yağmurlar getirir. Dünya’nın en çok yağış alan yeri, Himalayalar’ın eteğinde, yılda 12 metre yağmur düşen bölgedir.