Mantarlar

Pilz / Champignons / Fungi-mushrooms / Fütr / Fungus) Boyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif biçim ve bölge bakimindan büyük degisiklikler gösterenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yüzbin kadar çesidi olan bir bitkidir. Karada ve tatli sularda yasarlar.
Genel yapilari: Mantarlar genel olarak klorofilsiz ve renksiz organizmalardir. Yüksek mantarlar bâzi renk maddelerini ihtivâ edebilirler. Sekil bakimindan en ilkelleri çiplak ve amipsidir. Digerlerinde kitinden yapilmis bir çeper vardir ve çesitli sekiller gösterirler. Bir kismi tek hücrelidir. Bir kismi ise tek veya çok hücreden yapilmis basit veya dallanmis ipliksi gövdeye sâhiptir. Mantar ipliklerine hifhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu hiflerin teskil ettigi topluluga da misel veya miselyum denir.
:-):-):-):-)bolizma: Mantarlar saprofit (çürükçül) veya parazit olarak yasayan heterotrof (dis beslek) organizmalardir. Yedek besin olarak glikojen ve yag meydana gelirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif nisasta yoktur.
Yayilislari: Mantarlar tabiatta çok yaygin bulunurlar. Dünyâ üzerinde 60.000 kadar mantar çesidi vardir. Tatli sularda ve karadahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif nâdiren denizlerde yasarlar. Bir kismi insanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hayvan ve bitkiler üzerinde parazit olarak yasayip hastalik meydana getirirler. Toprakta bulunan diger bir kisim mantarlar da organik maddelerin parçalanmasinda rol oynayarak bitkilerin beslenmesine yardim ederler. Bunun yaninda birçok besinin bozulmasina da sebep olurlar. Karada yasayan yüksek mantarlarin çogu “mantar” adi altinda bilinirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sapkali olan bir kismi yenirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir kismi ise zehirli oluphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif önemli zehirlenmelere yol açar. Bâzi mantarlar da mavi-yesil veya yesil suyosunlari ile birlikte likenleri meydana getirirler.
Üreme: Mantarlar sporlanma ile eseysiz veya eseyli olarak üreyebilirler. Mantar miselleri uygun çevre sartlarinda çesitli sekillerde sporlari meydana getirirler. Olgunlasan sporlar fertten ayrilarak serbest hâle geçer ve çimlenerek kendi türüne has mantari meydana getirir. Mantar sporlarihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif degisen çevre sartlarina karsi çok dayaniklidirlar. Bu sebeple tabiatta uzun süre canli kalabilirler. Mantarlarin sekil ve büyüklükleri türlere göre degisir. Esemli üremelerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif farkli esemlere âit sporlarin birlesmesi ile olur.
Bazidli mantarlar: Bu sinifta da bitkilerde hastalik meydana getiren mantarlarlahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yenebilen ve insanlar için çok zehirli olan mantarlar bulunmaktadir. Mantar miselleri çok hücreli oluphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tomurcuklanma sûretiyle spor meydana getirirler. Bugdaygillerde karapashttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif rastikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sürme gibi hastalik yapan mantarlar bu sinifta oluphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bitkileri tahrip ederler. Bu grubun en önemli mantarlari karada ve bilhassa ormanlarda yasayan sapkali mantarlardir. Sampiyonhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kuzu kulagi gibi mantarlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yenebilen kiymetli mantarlardir. Sinek mantari(Amanita muscaria) gibi bir kisim mantarlar ise çok zehirlidir. Meselâ sinek mantari zehirli alkaloitler tasir. Mantar yendikten bir kaç dakika veya bir kaç saat sonra zehirlenme belirtileri görülür. Mantarda bulunan alkaloitler sinir sistemine etki yaptigindanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hastanin kalp hareketlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif nabzi yavaslarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bulantihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kusmahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif terlemehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif salya akmasi ve gözyasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sulu ishal ve delilige yakin bir sarhosluk görülür. Hasta deli gibi her seyi söyler. Mîdehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif barsakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif karaciger ve böbrekler çok zarar görür. Hastada su ve elektrolit dengesi bozulurhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif idrar çok azalir. Eger mantar çok yenmisse hasta zamanla agirlasir ve ölür. Eger zehirlenme erken anlasilirsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ilk yardim olarak ilik tuzlu su içirilirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kusturulur ve birkaç defâ tekrarla mîdesi yikanirsa hasta kurtulabilir. Ilk yardimdan sonra hastâneye kaldirilip atropin tedâvîsi yapilirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif serum verilir. Hastaya aktif kömürhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif toz kahvehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif çay ve bir pürgatif verilir. Ilk günlerde karbonhidratça zenginhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif proteince fakir yiyecekler verilir. Hastaya hiçbir zaman alkol verilmez. Bâzan 1-2 mantar ergin bir insani bir günde öldürmeye yeterli olabilir. Her yil mantar zehirlenmesinden olan ölümlerin büyük bir kismi bu amanita grubu mantarlardan ileri gelir. Zehir maddelerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mantari kurutmakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kaynatmak ve kizartmakla kaybolmaz. Zehirli ve yenen mantar arasindaki ayrintiyi kesin olarak kolayca ayirt edebilecek bir metod yoktur. Kirdan toplanan mantarlarin yenebilmesi için mantarin çok iyi taninmasi gerekir. Aksi hâlde yenmemelidir. Kültür mantarlari tercih edilmelidir. Mantar toplamakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yetistirmek özel bilgi ve tecrübeyi gerektirir. Çünkü zehirsizler yanindaki tek zehirli mantarin birlikte pismesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hepsine bulasmasi demek olacagindan çok dikkatli davranilmalidir. Halk arasindaki yaygin olanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif zehirli mantarin herhangi bir gümüs esyâyi kararttigi görüsü tamâmen yanlistir. Zehirli mantarlar genellikle renk ve sekil bakimindan çok ilgi çekici olurlar. Mantarlarin zehirli oluphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif olmadiklarini bâzi belirtilerinden anlama imkâni varsa da toplarken çok dikkatli davranmak gerekmektedir. Zîrâ bir anlik dalginlikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yiyen kimsenin zehirlenmesi demektir. Mantarlarin garip dünyâlari henüz ilmî açiklik kazanamamistir. Meselâ; bâzi mantarlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hemen hemen alti metre çapinda el ile dikilmis görünümünü uyandiran bir dâire içinde yetismektedir. Bir çesit mantar da bitkileri bir yüzük gibi sararak buralarin yirtiliphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kalbur gibi delinmesine ve sanki içlerinde isik yaniyor seklini vermesine sebep olmaktadir. Coprinus mantarinin olgunlastiktan sonra renginin siyaha döndügü ve sulanarak mürekkep hâlini aldigi söylenmektehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir çesit yuvarlak iplik gibi uzun Myclia mantarinin da ona hafifçe dokunan bir solucani bir uzanti ile hemen yakalayarak içinde hazmetmesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif enteresan olaylar arasinda yer almaktadir. Bâzi tür mantarlar insanlarda garip tesirler yapar. Meselâ; Meksika’nin islak otlu kesimlerinde yetisen Pslocybe mantarihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yenildiginde insanin garip seyler görmesine sebep olur. Bilhassa kizilderililerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif dînî âyinlerinde bundan yiyerek güzellikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tazelik ve bilginin sirlarina sâhip olacaklarina inanirlar. Mantarin pekçok çesitleri olmasina ragmenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bunlarin arasindan ancak bir iki tânesi yenmektedir. Dünyânin en çok mantar yiyen ülkesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Fransa’dir. Kisi basina düsen yillik mantar orani 16 kg’i bulmaktadir. ABD ve Avrupa’da en çok yenen Agaricus bisporushttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Güney Asya’da Volvariella volvaceahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Japonya’da ve Çin’de Lentinus edodes baslica yenen mantar çesitleridir.
Yurdumuzdaki bâzi mantarlar:
Çayir mantari: Zehirli türü de olan bu mantara dikkat etmek gerekir. Semsiye seklindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kir ve çayirlarda yetisen bu mantarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif açik kahverenklidir.
Seytan mantari: Kesildiginde önce kirmizihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sonra mâvi olan bu mantar oldukça zehirli bir türdür. Sapi karinli ve saridir. Altinda koyu kirmizi karisik çizgiler vardir.
Kuzu mantari: Çogunlukla zehirsizler sinifina giren kuzu mantarihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif uzun külah biçimlihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sari ve koyu renklidir.
Mercan mantari: Üzerlerinde beyazhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sarihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif pembe tomurcuklari olan bu mantarin parmak biçimli çikintilari vardir ve zehirsizdir.
Kurt mantari: Zehirli mantarlar sinifindan olan bu türhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif beyaz sert dügme görünüsünde oluphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif akarsu ve yol kenarlarinda yetismektedir.
Mantarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif pisirildigi gün hemen yenilmelidir. Mantari pisirmek için bilhassa emayehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif atese dayanikli cam veya porselen kaplar kullanilmalihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mantar kesinlikle alüminyum tencerede pisirilmemelidir. Pisirilecek mantarlari çok iyi temizlemekhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif basindaki yapiskan deriyi çekip çikardiktan sonra sapini keskin biçakla kazimak gerekir. Bol suda yikanan mantarlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir peçete üzerine birbirinden ayri duracak sekilde siralaniphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif iyice süzülmesi beklenir. Daha sonra ince ince dograyarak pisirmelidir. Mantari pisirirken tadinin kaybolmamasi için yalnizca tuzhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif karabiber ve kiyilmis tâze maydanoz konulur.
Kullanildigi yerler: Mantar etin yerini tutar. Protegin degeri etten daha fazladir. Yorgunlugu giderir. Düsünme ve ögrenme yetenegini gelistirir. Kansizligi giderir. Bedenin gelismesine yardimci olur. Romatizma ve üremi olanlar yememelidir.