Kazanç yolları dörttür: İşçilik, ticaret, ziraat ve sanattır. Cumhur-u fukahaya göre, bunların hepsi de mubah olmada müsavidir.

Bazıları ziraatle uğraşmanın iyi görülmediğini zannettiler. Çünkü Rasûlullah (s.a.v) bir kavmin yurdunda çiftçilik yapılan âletlerden birisini gördü ve buyurdu ki: “Bir topluluğun içine bu âlet girerse, onlar ancak zelil olurlar.” Rasûlullah’a (s.a.s) şu âyetten soruldu: “Ey iman edenler, inkâr edenlere itaat ederseniz, sizi geriye döndürürler de, kayba uğrarsınız.” 137 Bu âyette kasde-dilen taarrub mudur? diye Rasûlullah’a (s.a.v) sordular. Rasûlullah (s.a.v) “Hayır, bu ziraattir” buyurdular. “Taarrub” ise, çölde yaşayanların göçebeliği bırakıp yerleşik hayata geçmeleridir. Abdullah b. Ömer’in (r.a) rivayet ettiği bir başka hadisde de şöyle Duyuruluyor: “(Veresiye pahalı alıp aynı malı peşin daha ucuza geri satmak sureti ile) alışverişi yaptığınız, ziraatle meşgul olup buna razı olduğunuz ve cihadı terkettiğiniz zaman Allah başınıza zilleti musallat eder. Tekrar dininize dönmedikçe de bundan kurtulamazsınız.“

Bu meselede bizim delilimiz de şu hadisdir. Rivayet edildiğine göre, Rasûlullah (s.a.v) Curf denilen yerde ziraatle meşgul oldular. Bir hadisde şöyle buyuruluyor: “Tohum eken, Rabbi ile ticaret yapmıştır.“139 Rasûlullah’ın (s.a.v) Fedek’te arazileri, Hayber’de bir hisseleri vardı. Son zamanlarında iaşesi buradan temin ediliyordu. Hz. Ömer’in (r.a) Hayber’de Şem’ denilen bir arazisi vardı. İbn Mes’ud’un (r.a), Hz. Hasan’ın (r.a) ve Ebû Hureyre’nin (r.a) Irak’taki se-vad arazisinden ekip biçtikleri ve haracını verdikleri arazileri vardı. İbn Abbâs’ın (r.a) ve diğer bazı sahabelerin de se-vad arazisinden hisseleri vardı.

Yukarıda verilen hadislerin de te’vili şöyledir: Müslümanların hepsi ziraatle meşgul olsalar ve cihaddan uzaklaş-salar, neticede düşmanlarının iştahını celbederler. Bu husus İbn Ömer’in (r.a) rivayet ettiği hadisde açık olarak belirtilmiş: “Siz cihaddan geri kaldınız, zillete düştünüz. Neticede düşmanın iştahını kabarttınız.” Fakat onların bir kısmı cihadla, bir kısmı da ziraatla uğraşsa mesele yok. Ziraatla uğraşmada mücahide yardım vardır. Cihad ile de ziraat ile uğraşanlardan belânın defedilmesi vardır. Nitekim Rasûlullah (s.a.v) de şöyle buyuruyorlar: “Mü’minler bir bina gibidir. Bazısı bazısını takviye eder.”140

Kaynak: İmam Muhammed Şeybani – İslam İktisadında Helal Kazanç
Dipnotlar:
133. Kenzu’l-Ummâl, IV, 8,9-
134. Bkz. İbn Kutlûbugâ, Tahrîcü’l-Ehâdis, vr.202/a
135. Hadisin bir benzeri için bkz. tbn Mâce, Zekât, 25, H. No: 1836, I, 588, Ahmed b. Hanbel, II, 395, V, 10, Kenzu’l-Ummâl, IV, 12.
136. Buhârî, Hars, 2, III, 66, Tecrid-i Sarih, VII, 126 v.d.
137. Âl-i İmrân (3): 149-
\
72
73
138. Ebû Davûd, Büyü’, 56, H. No: 3462, III, 740, Nasbu’r-Râye, IV, 16, 17.
139. îbn Kutlûbugâ, bu hadisin tahricini vermemiştir. Bkz. vr 200/b.